Guía de nomes galegos

Do latín serodio franciscus, adxectivo étnico adaptación do xermánico *frankisk, que significaba 'franco, propio dos francos'; ao pasar o tempo, tras a fusión étnica entre os francos conquistadores e a poboación orixinaria galorrománica, franciscus pasou a indicar xa non 'franco', senón 'francés'. Como outros adxectivos étnicos (Xermano, por exemplo), pasou a usarse tamén como nome persoal ou como sobrenome, se ben de maneira esporádica.

O nome popularizouse por san Francisco de Asís, a quen a nai lle puxo Giovanni, pero o pai cambioulle o nome por Francesco por encontrarse en Francia no momento do seu nacemento (outros din que por ser franca a nai).

San Francisco de Asís (1182-1226), fillo dun rico comerciante desta cidade italiana, decidiu mudar a súa vida disipada e fundou unha orde mendicante á que lle deu o nome de Irmáns menores, que aprobou o papa Inocencio III. A esta orde dos despois chamados franciscanos engadiríase a das clarisas, fundada pola súa amiga Clara de Asís. Percorreu diversas partes de Europa, África e Oriente asiático como misioneiro. Sentiu no seu corpo as chagas de Cristo. Morreu na pequena igrexa da Porciúncula de Asís —despois integrada na basílica de Santa María dos Anxos— dándolle a benvida á irmá Morte cantando.

Na tradición cristiá hai moitos santos famosos que levan este nome.

Foi nome de reis de toda Europa, como Francisco I de Francia (1494-1547). Tamén de escritores como Francesco Petrarca (século XIV), italiano; François Rabelais (século XVI), francés; Franz Kafka (1883-1924), checo de fala alemá; François Mauriac (1885-1970), francés; ou de pintores como Francisco de Goya (1746-1828), español, e músicos como o húngaro Ferenc Liszt (século XIX).

O navegante galego Francisco Antonio Mourelle da Rúa (Corme 1750 - Cádiz 1820) foi o grande explorador do océano Pacífico, “á mesma altura que os capitáns Cook, Bougainville, Malaspina e La Perouse”, segundo o historiador norteamericano Donald C. Cutter.

Na cultura galega salientamos os escultores Francisco de Moure (Santiago 1575 - Monforte 1636), Francisco Asorey (Cambados 1889 - Santiago 1961) e os escritores Francisco Añón Paz (Outes 1812 - Madrid 1878), Día das Letras Galegas 1966, Francisco Fernández del Riego (Vilanova de Lourenzá 1913 - Vigo 2010), Día das Letras Galegas 2023 e a coruñesa Francisca Herrera Garrido (1869-1950), a primeira muller elixida membro numerario da Real Academia Galega (1945), pero que faleceu sen ler o discurso de ingreso e tomar posesión; dedicóuselle o Día das Letras Galegas de 1987.

Por outra parte, o xornalista e escritor Francisco Lanza Álvarez (Ribadeo 1892 - Buenos Aires 1951) escribiu na emigración arxentina obras sobre a súa vila natal e as biografías de dous mil galegos.