Guía de nomes galegos

De orixe toponímica, a partir do nome dunha serra navarra, nas estribacións pirenaicas. Localízase alí o mosteiro de San Salvador de Leire, obra cimeira do románico navarro, que foi corte e residencia dos reis de Navarra. O nome é de orixe incerta, quizais vasca, a partir da voz lehior ‘refuxio, alpendre’.

O motivo inicial para a imposición deste nome a mulleres en Navarra non tivo unha orixe relixiosa senón toponímica: a existencia da serra de Leire, onde se asenta o mosteiro bieito de San Salvador de Leire.

Talvez co aquel de lle dar un revestimento cristián ao nome, a mediados da década de 1970 os monxes desta abadía introduciron na igrexa unha imaxe da Virxe co neno Xesús no colo, de aparencia románica, que denominan santa María de Leire e que festexan o 9 de xullo, pero a igrexa nunca estivo baixo a advocación da Virxe.

O mosteiro atópase no Camiño aragonés de Santiago, o que explica que aquí tamén se conte unha antiga lenda, atribuída ao abade Virila (século X), case idéntica á galega do santo Ero da Armenteira: preocupado polo misterio da eternidade, Virila púxose a matinar e quedou ensimesmado escoitando o canto dun reiseñor, e, cando quixo volver ao interior do convento, xa non o coñecía ninguén pois xa pasaran 300 anos.

Neste mosteiro tamén se gardan nunha urna os restos dos primeiros reis de Navarra, trasladados á igrexa en 1915.