Guía de nomes galegos

Do grego Philomḗla 'que ama o canto', a través do latín Philomela, nome dun personaxe mitoloxico, filla do rei ateniense Pandión e irmá de Procne.

Segundo a mitoloxía grega, a ateniense Filomena tiña unha irmá chamada Procne, casada co heroe Tereu da Tracia, que salvara Atenas dos bárbaros. Procne tiña saudades da súa irmá e convenceu a Tereu para que fose buscala a Atenas. Así o fixo o marido, pero violouna cando estaban chegando á Tracia. Para que Procne non soubese o que acontecera, cortoulle a lingua a Filomena, encerrouna nunha prisión do bosque e díxolle á súa esposa que a súa irmá morerra. Outra versión asegura que os deuses a converteran en reiseñor (= grego φιλομήλη ‘filoméne’) para que non puidese contar o que sabía.

Santa Filomena foi unha mártir romana baixo a persecución de Diocleciano (303-304).

A escritora Filomena Dato Muruais (Ourense 1856 - A  Coruña 1926), unha das voces máis destacadas do feminismo galeguista de entre séculos; foi unhas das primeiras mulleres nomeadas correspondentes da Real Academia Galega, en 1906.