Guía de nomes galegos

Nome vasco que significa 'fin, final', presente na toponimia.

Por outro lado, Amaia tamén corresponde, segundo o autor Edelmiro Bascuas, á forma antiga do nome A Maía, comarca próxima a Santiago. Aparece documentado en textos altomedievais galegos como Amaea (desde o séc. XI), Amaia (desde o IX) e relaciónase co topónimo português A Maia e o burgalés Amaya, con cambio de acentuación. Todas estas formas terían orixe última na raíz indoeuropea *am- ‘leito do río, canle’. 

O nome difundiuse fóra do País Vasco pola novela de Francisco Navarro Villoslada Amaya o los vascos en el siglo VIII (1877), obra épica de aventuras e lendas en que se salienta o protagonismo dos vascos cando se difunde definitivamente o cristianismo. Amaia foi a última pagá e é a personaxe principal da novela.

En 1920 estreouse unha ópera de Jesús Guridico mesmo título, e inspirou un filme de Luís Marquina estreado en 1952.

A microcomarca de Amaía —hoxe A Maía— está ligada á lenda da inventio (achado) do corpo do apóstolo Santiago e, polo tanto, ao inicio do seu culto e ao nacemento da cidade de Santiago de Compostela. Segundo esta lenda, a principios do século IX, en tempos do rei Afonso II o Casto de Galicia e Asturias, un ermitán chamado Paio descubriu, no extremo oriental do commisso de Amaea, unhas luminarias nunha antiga necrópole abandonada entre o mato á beira das ruínas dun castro. Notificado destes prodixios Teodomiro, bispo de Iria, acudiu persoalmente ao lugar e, despois de tres días de xaxún, introduciuse na maleza e descubriu unha cámara sepulcral cun pequeno templete recuberto de mármores que identificou decontado como o túmulo funerario do apóstolo Santiago. O achado do sartego apostólico relátase deste xeito nun documento en latín do ano 1017 transcrito polo historiador e cóengo compostelán Antonio López Ferreiro: cuius corpus manet tumulatum sub arcis marmoricis provincia Gallecie in finibus Amaee (“cuxo corpo xace sepultado nunha arca de mármore no territorio de Galicia nos lindes da Amaía”).