O poema de don Gaifeiros de Mormaltán, por estar ligado ao tema xacobeo, tense considerado o romance sobranceiro da tradición oral galega. Púxoo por escrito, por vez primeira, o historiador Manuel Murguía en 1888. Con variacións no texto, a versión musicada débese ao investigador, gaiteiro e zanfonista Faustino Santalices, que a interpretou por vez primeira en 1954 e a gravaría na década de 1970. O poema conta a historia dun peregrino a Compostela chamado Gaifeiros de Mormaltán —que se identifica con Guillerme X, duque de Aquitania— que remata a súa peregrinación morrendo ante o altar maior da catedral de Santiago o venres santo do ano 1137.
Hoxe está fóra de toda dúbida que este poema narrativo nin é medieval nin formou parte da literatura tradicional galega. Tense por certo que foi composto polo mesmísimo Manuel Murguía xunto con outros romances supostamente tradicionais; polo tanto, como afirma algún investigador, debería pasar a formar parte do acervo poético murguiano en lingua galega.
