Partitura da "Cantiga 103".
A versión que reproducimos máis abaixo está tirada do libro Afonso X e Galicia, e unha escolma de Cantigas, publicado en 1980 pola Real Academia Galega, con edición a cargo do propio Xosé Filgueira Valverde, quen, logo de declarar no seu extenso limiar introdutorio que "a de Afonso X é a obra cumial no decorrer das letras galegas. Non, certamente, primitiva, nin dun incerto abrente, senón da maturidade dunha escola poética", no estudo preliminar á cantiga 103, titulado "O monxe e a paxariña", sinala o seguinte:
Nesta "cantiga" acóllese unha narración que fai parte do acervo universal dos relatos exemplares. Mostra o contraste antre o tempo e a eternidade, perante unha analoxía musical; os séculos pasan como un instante: un monxe pasa trescentos anos escoitando o cantar dunha paxariña no ceo.
En Galicia localízase no mosteiro pontevedrés de Armenteira; o protagonista é o Abade Ero; no mesmo lugar sitúase a cantiga 22. Cóntase tamén de Leyre e Vilar de Frades. Unha das máis antergas fixacións é a de Affligen, no Brabante
103
Esta é como Santa María fez estar ao monge trezentos anos aco canto da passarya, porque lli pedía que lli mostrasse quál era o ben que avían os que eran en Paraíso.
5 Quena Virgen ben servirá / a Parayso irá.
E daquest´un gran mragre / vos quer´eu ora contar,
que fezo Santa María / por un monge, que rogar-
ll´ía sempre que lle mostrasse / quál ben en Paraíso á,
Quena Virgen ben servirá…
10 E que o viss´ en ssa vida / ante que fosse morrer.
E porend´a Groriosa / vedes qué lle foi fazer:
fez-lo entrar en hûa orta / en que muitas vezes ja
Quena Virgen ben servirá…
Entrara; mais aquel día / fez que hûa font´achóu
15 mui crara e mui fremosa / e cab´ela s´assentóu.
E pois lavóu mui ben sas mâos / diss´: "Ai, Virgen, qué será
Quena Virgen ben servirá…
Se veréi do Parayso, / o que ch´eu muito pedí,
algún pouco de seu viço / ante que sya daquí,
20 e que sabia do que ben obra / qué galardón averá?
Quena Virgen ben servirá…
Tant toste que acabada / ouv´o mong´a oraçón,
oyu hûa passarinna / cantar log´en tan bon son,
que sse escaecéu seendo / e catando sempr´ alá.
25 Quena Virgen ben servirá…
Atán gran sabor avía / daquel cant´e daquel lais,
que grandes trezentos anos / estevo assí ou máys,
cuidando que non estevera / senon pouco, com´está
Quena Virgen ben servirá…
30 Mong´algûa vez no ano, / quando sal ao vergéu.
Des í foi-ss´ a passarinna / que foi a él mui greu,
e diz: "Eu daquí ir-me quero / ca oy máis comer querrá
Quena Virgen ben servirá…
O convento´." E foi-sse logo / e achóu un gran portal
35 que nunca vira, e disse: / "Ai, Santa María, val!
Non é est´o meu môesteiro, / pois de mi qué se fará?"
Quena Virgen ben servirá…
Des í entróu na eigreja / e ouverom gran pavor
os monges quando o viron / e demandóu-ll´o prior,
40 dizend´: "Amigo, vós quén sodes / ou qué buscades acá?"
Quena Virgen ben servirá…
Diss´él "Busco meu abade, / que agor´aquí leixéy,
e o prior e os frades, / de que mi agora quitéy
quando fui a aquela orta; / ú seen quén mío dirá?"
45 Quena Virgen ben servirá…
Quand´est´oyu o abade, / téve-o por de mal sen,
e outrossí o convento; / mais des que souberon ben
de cómo fora este feyto, / disseron: "Quen oyrá
Quena Virgen ben servirá…
50 Nunca tan gran maravilla / como Deus por este fez
polo rogo de ssa Madre, / Virgen Santa de gran prez!
E por aquesto a loemos; / mais quéna non loará
Quena Virgen ben servirá…
Máis d´outra cousa que seja? / Ca, par Deus, gran dereit´é
55 pois quanto nós lle pedimos / nos dá seu Fill´ a la ffe,
por ela, e aquí nos mostra / o que nos depóis dará"
Quena Virgen ben servirá…
