“Tres décadas despois, o panorama que describe Xela Arias neste texto mudou. Pero aínda queda camiño por percorrer, e hai que darlle as grazas a ela por nos axudar a percorrelo”, valora a académica Marilar Aleixandre. O artigo da escritora, tradutora, editora e docente á que a Real Academia Galega lle dedica este ano o Día das Letras Galegas fora publicado por Camiño Noia tras o seu pasamento no libro colectivo de homenaxe Xela Arias, quedas e nós (2004). A catedrática emérita da Universidade de Vigo gardara durante anos as follas que a propia Xela Arias lle entregara tras a mesa que compartiran no Auditorio de Galicia, o que permitiu conservar esta achega agora dispoñible en versión dixital na sección de publicacións de academia.gal.
Cando Xela Arias presentou este traballo no devandito congreso, fíxoo no marco dunha mesa sobre mulleres e literatura, tras a celebración en días anteriores de dúas xornadas sobre poesía e narrativa sen voces femininas. A autora criticou entón o que ilustra este feito e insistía en que para ela a escrita era “un acto de liberdade” que non asumía pensando na súa condición de muller. Mais Xela Arias recoñecía deseguido que o feito de ser muller e consciente da desigualdade de xénero está irremediablemente presente na súa ollada: “O meu compromiso comigo está en escribir desde min. E eu son muller, miope e galega. Só cando esqueza iso deixarei de ser fiel ó feito das mulleres, das miopes e das galegas”.
“Escribir é un acto de liberdade e moitas veces preténdese falar de cousas universais. Pero tamén é certo, como Xela Arias apunta, que escribimos dende a nosa experiencia de mulleres”, coincide Marilar Aleixandre. “E ao facelo invadimos o territorio masculino da escrita e abrimos outros novos onde eles non entraran. Xela Arias é un bo exemplo: aí temos Darío a diario, onde fala da experiencia física do embarazo, do parto, da relación entre nai e fillo; e outras obras nas que fala da sensualidade, do amor ou da vida doméstica tamén desde a experiencia de muller”, expón a académica. No artigo aparecen ademais –engade– a “ledicia, a rebeldía e a liberdade que están presentes na súa poesía”.
A recepción “hipócrita” de Tigres coma cabalos
As reflexións de Xela Arias sobre as mulleres e a literatura viron a luz un ano despois da publicación de Tigres coma cabalos (1990), un libro con 48 poemas da autora e 48 fotos de nus en branco e negro. A poeta referiuse á recepción desta obra como exemplo ilustrativo dos prexuízos de xénero, tamén entre a intelectualidade da época: “Somos moi hipócritas porque vivimos nunha sociedade da que a súa parte que se di culta comenta as tetas antes có significado, e mesmo só. (...) O morbo está en que eu saia entre as espidas? Falacia; poñamos un poeta, os seus textos, el como parte dos modelos, e o libro ten acollida nos seus termos de valía ou non valía, mais non de morbo. Aposto”.
Xela Arias tamén puxo como exemplo da desigualdade de xénero na literatura un dos comentarios sobre a súa contribución ao volume Contos eróticos / elas, un relato protagonizado por unha muller que mantén relacións superficiais con varios homes. A autora da crítica preguntábase escandalizada que imaxe se podía dar das mulleres “presentando unha ninfómana”. “Este tipo de críticas que negan as mulleres seren suxeitos que desexan, e non só obxectos de desexo, chegan ata hoxe”, lamenta Marilar Aleixandre.
Alén do mundo literario, o artigo de Xela Arias censura outras manifestacións da desigualdade que perduran, como segue a ser preciso denunciar cada 8 de marzo e todo o ano. Desde prexuízos relativos á imaxe feminina ata a escasa corresponsabilidade masculina no ámbito privado. “Pertencemos a unha raza que precisa Instituto [da Muller], que precisa cota. O modelo segue sendo boa presenza, bos modais, e agora engádeselle: traballe coma un home, non querían ser iguais? E si, rendemos coma un home. Pero iguais quere dicir iso, iguais, e eles —na maior parte dos casos— esqueceron que deberían achegarse ao noso mundo —ese que representamos durante miles de anos como sustento afectivo da familia—. (...) Iso si, triunfan deseñadoras, cantantes e actrices. Á fin, andouse un montón para estar no mesmo sitio”, denunciou.
