Uxío Novoneyra -Novo Neira no rexistro civil- naceu o 19 de xaneiro do 1930 na aldea de Parada, da parroquia de Seoane ou Savane, preto da impresionante e hoxe mítica Devesa da Rogueira. Por parte de nai procedía dunha estirpe de fidalgos rurais con pazo na parroquia cebreirega de Pacios do Señor; por parte de pai, dunha familia de podentes labregos; a súa casa natal era a máis forte da aldea. Chegado o tempo, Uxío estudou o Bacharelato en Lugo, onde fixo fraternal amizade co seu estrito coetáneo Manuel María, de parecida orixe social. Xunto con el, frecuentou o trato de intelectuais da xeración anterior, como Luís Pimentel -mestre de poesía para os dous-, Ánxel Fole, Celestino Fernández de la Vega, Ánxel Johán e Ramón Piñeiro.

Aos 19 anos, Uxío trasladouse a Madrid, onde ficou ata 1951 e se matriculou como oínte na Facultade de Letras. Volveu a Galicia para facer o servizo militar, coincidiu de novo no campamento de Parga con Manuel María. Rematado o período de instrución, os dous foron destinados a Santiago, onde seguiron en fraternidade, frecuentando de novo Ramón Piñeiro e outros intelectuais e artistas entre os cales Otero Pedrayo e Carlos Maside foron talvez os máis decisivos na súa formación.

Estando en Santiago, Novoneyra enfermou dunha pleuresía que o tivo ás beiras da morte e lle deixou longas secuelas. Aínda que ás veces facía pequenas escapadas a Lugo, a Compostela, a Madrid e a outros lugares, entre 1953 e 1962 viviu case recluído no Courel. Cando volveu para a aldea, había nela veciños vidos de fóra: María Mariño Carou e o seu marido Roberto Pose, mestre de Parada e antigo militante das Mocedades Galeguistas, os dous en amizade cordial coa súa familia, propietaria da casa da escola. A fraternal relación cotiá entre o mozo poeta, que xa escribira Os eidos, e aquela complexa muller de Noia, xa de mediana idade e cunha cultura máis fragmentaria, foi de parte a parte unha das grandes e frutíferas amizades literarias de Galicia.

En 1962, Uxío radicouse por un tempo en Madrid, onde traballou en programas de radio e televisión como comentador e recitador de poesía. Alí tamén mantivo unha fraternal amizade co pintor Reimundo Patiño e participou nalgunhas actividades do grupo Brais Pinto, ademais de frecuentar unha certa bohemia nucleada no Café Gijón. Desta época ha datar a súa amizade co gran poeta galego de expresión castelá Carlos Oroza. Pero en 1966 volveu para a casa reclamado pola vellez e enfermidade de seus pais. Seguiu residindo no Courel. Contra 1968 coñeceu a lucense Elba Rei -«leve azafrán entre laranxa e cera», diría moitos anos despois en verso perfecto- coa que casou en 1973 e coa que tivo tres fillos, Branca-Petra, Uxío e Arturo. Elba Rei é enfermeira; de casados residiron durante anos no Courel, ou máis ben entre o Courel e Lugo, ata que en 1983 se instalaron en Santiago. O ano anterior Novoneyra fora elixido presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, cargo que ostentou ata o final da súa vida.

Nestes anos composteláns, Novoneyra incrementou aínda máis a súa actividade pública, que se viñera facendo cada vez máis intensa dende mediados dos setenta, con ducias e ducias de intervencións e recitais, a miúdo multitudinarios, que o levaban por asociacións culturais e logo por centros de ensino de toda Galicia. A súa poderosa voz e o seu sabio e delicadísimo manexo de todos os recursos da expresión oral e corporal fixeron del un recitador -el prefería a palabra «dicidor»- inimitable, non só dos seus propios poemas, senón tamén dos alleos e, especialmente, das cantigas dos trobadores. A personalidade de Novoneyra, poeta xenial, estaba conformada por distintas características que o converteron nun auténtico mito: unha bondadosa inxenuidade de neno enorme -Mozo Grande, díxolle Ferrín-, un radical compromiso cívico co pobo e coa lingua e unha insubornable e tranquila honestidade na súa vida.

Uxío Novoneyra morreu en Santiago de Compostela cando apenas entrara na senectude, o 30 de outubro de 1999. Foi enterrado en Lugo, no cemiterio municipal de San Froilán. En xaneiro de 2022 os seus restos mortais foron trasladados ao Courel, á horta da súa casa, como el pedira.

Augusto P. Alberti sobre Uxío Novoneyra.