Afonso X, rei de Castela e León, foi un dos máis importantes mecenas literarios de Europa e quen, cos autores da súa corte, deu forma ás Cantigas de Santa María, xoia da literatura medieval galego-portuguesa.

Naceu en Toledo no ano 1221. Crese que o monarca, fillo de Fernando III de Castela e de Beatriz de Suabia, pasou a súa infancia na fortaleza de Maceda, onde debeu de aprender a nosa lingua. Ao longo da súa vida viuse inmerso en múltiples enfrontamentos militares. Non obstante, hoxe lembrámolo por ser home de letras. O seu labor de potenciación da cultura valeulle o sobrenome de O Sabio. Así, considérase un dos mecenas literarios máis importantes da Europa medieval tardía. Morreu en Sevilla no ano 1284.

Afonso X chegou ao poder pouco despois da unificación dos reinos de Castela e León e de que os territorios do reino se ampliasen considerablemente polo sur. Por tanto, convivían baixo o seu dominio cristiáns de diferentes linguas, unha minoría xudía e unha poboación musulmá. O latín xa non era válido como idioma común e o monarca deulle un pulo decisivo ao castelán. Así, fomentou a Escola de Tradutores de Toledo. Organizou grupos de eruditos e escribas, xudeus, mouros e cristiáns, que prepararon edicións de obras importantes baixo a dirección persoal do monarca. É o caso de tratados científicos traducidos do árabe, como os quince Libros del Saber de la Astronomía, tratados de lexislación, como o Fuero Real ou Las Siete Partidas, e espectaculares compilacións históricas -Estoria de España ou Primera Crónica General de España-. Algúns destes traballos foron tamén traducidos ao galego.

Malia o castelán dominar a súa obra científica e histórica, o galego tomou forza nas composicións líricas de Afonso X: cantigas de amor, escarnio, e especialmente as súas Cantigas de Santa María, que constitúen o cumio do galego escrito medieval. Confórmanas 420 cantos, case todos -320- referidos aos milagres da Virxe María en distintos santuarios europeos. Xunto a eles atopamos 43 cancións líricas de loor á Virxe, 12 conmemoracións de festas marianas e 5 de festas de Noso Señor. O conxunto vai acompañado dun prólogo e un epílogo escritos en verso polo propio Afonso X.

As Cantigas de Santa María constitúen a xoia máis prezada da literatura galego-portuguesa. O Día das Letras Galegas de 1980 foi dedicado por ese motivo a Afonso X O Sabio, e tamén a todos os autores da súa corte implicados nesta colección de poesía relixiosa.

David Mackenzie sobre Alfonso X.