Casa da nenez de Rosalía en Padrón coa placa da Academia (Fundación Rosalía Castro)
Malia a súa aparente sinxeleza, a celebración deste acto agocha o que en realidade foi un longo e tortuoso proceso que se prolongou durante case dous anos.
Camilo Agrasar
Esta historia empeza cunha carta que lle envía o barbeiro padronés, Camilo Agrasar, ao bibliotecario da Academia naquela altura, Juan Naya, o 6 de abril de 1962, na que lle anuncia a disposición dun misterioso "galego dos bos e xenerosos", a custear unha placa na casa onde pasara a súa infancia Rosalía de Castro en Padrón, na rúa Juan Rodríguez, a condición de que estivera escrita "no noso idioma".
Malia o seu relativo descoñecemento actual, a figura de Camilo Agrasar (1907-1983) resultaralle moi familiar aos estudosos rosalianos dos tempos da Ditadura. Este barbeiro republicano e galeguista, que formou parte activa da resistencia antifranquista na comarca da Iria, foi tamén durante moitos anos o custodio da Casa da Matanza e posuidor dunha estimable biblioteca de temática galega.
Á oferta de Agrasar respóndelle Juan Naya nunha misiva datada no 26 de San Xoán de 1962, na que lle comunica a conformidade da Academia coa súa proposta, e tamén a necesidade de obter os preceptivos permisos do Concello de Padrón e do Gobernador Civil. A esta última petición, Agrasar obxecta que o mellor será que non sexan eles mesmos os encargados de realizar as xestións administrativas ao seren considerados polo alcalde da vila como "separatistas". A carta de Agrasar está dispoñible aquí.
Juan Naya é entón o responsable de promover esta iniciativa perante o alcalde de Padrón naquela altura, Ramón Pazos Giménez, quen, por fin, o 7 de novembro, semella conceder o seu permiso á colocación da placa á "cantora del Sar" na casa da rúa Juan Rodríguez, daquela propiedade dos irmáns Arijón Gende. O permiso formalmente válido aínda ha tardar un tempo en chegar.
A elaboración da placa
A Academia encárgalle ao membro de número Manuel Chamoso Lamas -delegado en Galicia da Dirección Xeral de Arquitectura e Belas Artes- as xestións puramente técnicas referidas á colocación da placa. O escultor escollido para a súa fabricación da placa, grazas á suxestión feita polo propio Camilo Agrasar, é un artesán da Iria, Alfonso Sanmartín.
Outra das cuestións pendentes de resolver era a do epígrafe, é dicir,o texto que había estar inscrito na placa, "en profundo e non en relevo", como decote reclamaba Camilo Agrasar. Nas súas primeiras versións, Rosalía é descrita como "a esgrevia cantora do Sar", conforme ao apelativo que fora empregado polo propio Pazos Giménez. Máis adiante, cando a Academia decide delegar en Fermín Bouza-Brey a redacción do epígrafe -por ser "persoa acostumada e perita nistas cousas epigráficas"- este opta pola fórmula "cantora de Galicia", e engade cinco versos tirados do poema "Inda vexo onde xogaba" de Cantares.
A carta de Bouza-Brey explicando a súa escolla pódese descargar aquí.
A parálise burocrática
A primeiros de 1963, a Academia teno todo disposto para a inauguración: a autorización dos irmáns Arijón Gende, propietarios da casa; o epígrafe escollido, e, con data do 11 de febreiro, por fin a autorización efectiva do Concello de Padrón. Xa era coñecido tamén, a través das páxinas de La Noche, o nome do galego "bo e xeneroso" que custeara a placa: Octavio San Martín. Só restaba, pois, a autorización da delegación provincial do Ministerio de Información e Turismo que non chegará ata o 10 de decembro de 1963. Descoñecemos as causas de semellante retraso que, porén, non resulta excepcional para os estándares da época.
Ofrenda dunha coroa de loureiro perante a estatua de Rosalía en Padrón. (Arquivo RAG)
A descuberta
Finalmente, o 22 de Nadal de 1963, o ano no que tamén se celebrou por vez primeira o Día das Letras Galegas, unha abundante representación da Academia desprázase ata Padrón para participar na descuberta da placa a Rosalía. Segundo as crónicas da época, asistiron, ademais do presidente, Sebastián Martínez-Risco; o secretario, Francisco Vales Villamarín; o tesoureiro, Leandro Carré Alvarellos; os membros de número Joaquín Freire de Andrade, Enrique Chao Espina, Antonio Meixide Pardo, Jesús Carro, Paulino Pedret, Antón Fraguas e Domingo García-Sabell, ademais do propio Juan Naya, membro correspondente.
As autoridades na descuberta da placa. (Arquivo RAG)
A xornada deu comezo coa celebración da preceptiva misa na igrexa parroquial de Santiago de Padrón, e proseguiu coa ofrenda dunha coroa de loureiro ante o monumento a Rosalía no Espolón para rematar, coa descuberta da placa e un discurso do presidente, Martínez-Risco, na casa onde Rosalía pasara a súa infancia.
