Unha ollada á historia dos álbums fotográficos para celebrar o Día do Patrimonio Mundial

Co Día Internacional do Patrimonio Mundial, que se celebra o 16 de novembro, a Unesco pretende facernos reflexionar sobre a importancia dos bens culturais e da súa vulnerabilidade, e da necesidade de esforzarnos na súa protección e conservación. A carón de grandes monumentos como a catedral de Santiago, a torre de Hércules, ou a muralla de Lugo, estende a súa protección e defensa a outro patrimonio non menos importante para a nosa memoria colectiva: o patrimonio documental. O arquivo da Real Academia Galega escolle para conmemorar este día un tipo de documento que reúne varios significados e fai un percorrido pola súa evolución histórica: os álbums de fotografías.

A fotografía e os fondos persoais teñen unha relación complexa dende unha perspectiva histórica. Se ben é certo que dende a aparición da técnica fotográfica a comezos do século XIX as fotografías pasan a ser consideradas como un obxecto valioso máis, a atesourar dentro do patrimonio documental, non foi ata a chegada do século XX e a popularización das cámaras fotográficas que a foto empezou a aparecer intrinsecamente vinculada á documentación persoal. Isto foi debido fundamentalmente a motivos económicos, xa que os custos para obter retratos nos comezos do XIX eran moi elevados, e tamén técnicos, pois practicamente o fotógrafo tiña que levar un carromato con todo o seu material fotográfico para realizar unha soa fotografía.

O formato de carte de visite foi moi popular durante a segunda metade do século XIX, dende a obtención da súa patente, o 27 de novembro de 1854, polo fotógrafo parisiense André Disdéri ata a aparición da cámara, no 1900, que popularizou as instantáneas fotográficas. O formato da carte de visite permitía obter varias tomas fotográficas dunha soa placa negativa a través de cámaras que incorporaban un número variable de obxectivos (polo xeral de 4 a 8), podendo obter imaxes en papel albuminoso que se adherían a unha cartolina dun tamaño semellante ao das tarxetas de visita (90 x 65 mm). Chegou ao seu cénit durante a Guerra de Secesión norteamericana, dada a comodidade do formato para o envío de instantáneas a familiares e amigos durante o conflito. O éxito que tivo foi un certificado de celebridade decimonónica e de recoñecemento social: Lincoln chegou a dicir que grazas ao retrato que lle fixo o famoso fotógrafo Matthew Brady gañou as eleccións. De feito, animou as editoriais tanto europeas como americanas a editar recompilacións dos persoeiros dos que tivesen retratos, chegando estas a publicar compendios deles nun formato e prezo accesibles. Estes álbums foron comercializados en Europa, polo xeral con luxosas encadernacións en pel, con ferraxes e peches metálicos, cantos dourados e ornamentados e, de cando en cando, con adobíos de prata, nácara ou marfil nas cubertas. Fabricados na maior parte dos casos en Francia ou Alemaña, as cartes de visite introducíanse no álbum por unhas rañuras de cartón, para quedaren expostas e para poder mudalas con facilidade.

Os seguintes álbums que aparecen son xa os que nos acompañarán dende boa parte do século XX ata a chegada da fotografía dixital, que volverá cambiar o paradigma. Cando no ano 1903 xorde unha nova técnica de impresión (a medios tons) que permite a publicación destas instantáneas nos libros, diarios ou revistas, o modelo de álbum muda e pasa a ser de carácter privado ou familiar, converténdose na caixa máxica onde atesourar os momentos máis significativos de cada un. Coa popularización dos procesos de revelado en xelatina DOP e a chegada dos negativos de nitrato de celulosa, o sistema de almacenamento, polo xeral, vai ser a través de filmes adhesivos ou pegamento xunto con plástico transparente, desprazando definitivamente o cartón, o papel duro e a seda, característicos dos álbums decimonónicos.

Xa no século XXI, na era dixital na que nos atopamos inmersos, os álbums tal e como os coñeciamos desapareceron, sendo agora, en vez de físicos, coleccións dixitais que están almacenadas nos equipos persoais ou en servidores na nube que, nalgúns casos e dependendo da preferencia do usuario, imitan o xeito e proceder dos seus pretéritos antecesores.

O arquivo da Real Academia Galega temos a fortuna de contar con varios exemplos moi conspicuos destes álbums, e tamén, como non podía ser de outro xeito, cunha cada vez máis grande colección dixital de fotografías.