"Fr. Martín púxose a escribir unha obra centífica, enteiramente centífica, mais cunha clarísima, e ate obrigada, finalidade docente", salientou Xulio Francisco Ogando na súa intervención, Tres fitos senlleiros na historiografía da lingua galega: 1768, 1868 e 1968, que tivo lugar no paraninfo do Instituto Otero Pedrayo de Ourense o 18 de abril de 1980. Neste texto, o académico explica a través do que deixou escrito o propio Sarmiento cal era o obxectivo do Onomástico.
"Meu intento non é introducir voces extranas no idioma galego. Redúcese a propoñer aos galegos eruditos e curiosos que recollan e coordinen as voces galegas que actualmente se falan en todas as terras de Galicia, e que fagan maís aprecio da lingua que mamaron. Non digo que postos en Castela falen galego, senón que non fagan estudo por esquencer o seu idioma por agradar aos casteláns. Deben sacudirse con aire de aquiles idiotas e mentecatos, que, si escoitan falar en castelán a algún galego, e se lles escapa algunha voz, frase, pronunciación e acento de Galicia, soltan a gargallada da risa borriqueña", expresou Sarmiento sobre esta obra. "Dirán outros que me teño apartado do asunto de un Onomástico de la lengua gallega. [….] Aos demais respondo que o fin principalísimo de istes papeis é despertar aos galegos do profundo sono no que teñen vivido deica eiquí no tocante ao seu propio idioma", engadiu Frei Martín.
Sarmiento comezou a escribir o Onomástico en 1757 e rematouse o 17 de agosto de 1768, segundo o manuscrito que tivo en conta Xulio Francisco Ogando para datar a conclusión. Ademais de deterse nesta obra, o académico analizou ao ingresar na RAG a Gramática gallega, de Saco e Arce (1868), e a publicación d'O Misal Galego (1968). "Matino que cada un de ises intres, cronolóxicamente distantes pola mañitude de un século, amosa e confirma a rexa vontade de supervivencia da nosa lingua e a espranza cobizosa do seu trunfo e consagración definitiva", defendeu na cerimonia.
A edición do discurso de Xulio Francisco Ogando, dispoñible na sección "Publicacións" de academia.gal, elaborouse a partir dos mecanoscritos orixinais custodiados no arquivo da Real Academia Galega e da edición publicada pola Xunta de Galicia no ano 1980.
