Ramón Otero Pedrayo nun momento da súa intervención na homenaxe a Rosalía de Castro celebrada en Santiago o 24 de xullo de 1951. Fonte: Arquivo da Real Academia Galega
A represión lingüística da ditadura franquista mantivera á marxe de calquera alocución pública o galego durante trece anos e medio. Incluso os discursos de ingreso na Academia se pronunciaban naqueles anos en castelán nas cerimonias nas que, ademais dos propios académicos, acudían autoridades políticas en sesións abertas. Por iso, alén dos discursos en lingua galega dos ingresos na RAG de Victoriano Taibo (1948) e Aquilino Iglesias Alvariño (abril de 1949), a primeira intervención no noso idioma nun acto claramente público da que se ten constancia é a protagonizada por Ramón Otero Pedrayo polo centenario do nacemento de Lamas Carvajal, que foi celebrado o día de san Martiño.
O académico interveu ese día en dous actos públicos. No primeiro, pola mañá, Otero Pedrayo falou nun teatro en nome da Academia, representando ao seu presidente, Manuel Casás, ausente por enfermidade. Fíxoo en castelán. Xa pola tarde, volveu falar en público na inauguración dun monumento ao autor ourensán no xardín do Posío. Pero esta vez, na que só se representaba a si mesmo, faríao en galego ante un auditorio entre o que se atopaban o gobernador, a corporación municipal e outras autoridades falanxistas.
El mesmo contaríalle o sucedido ao presidente da Academia nunha carta escrita dous días despois, que se conserva no Arquivo da Academia. "A la tarde hablé en gallego ante el nuevo monumento en El Posío. El Gobernador y el ayuntamiento falangista tascaban el freno. Era de perro de presa con carranca la cara del pretor. Para resarcirse, al final, inoportunamente y con sorpresa de la gente sensata, cantaron Cara al Sol y dieron los gritos. En fin, todos quedamos en los nuestro", dicía.
Detalle da carta que Otero Pedrayo lle enviou o 13 de novembro de 1949 a Manuel Casás explicándolle o acontecido na homenaxe a Lamas Carvajal no xardín do Posío. Fonte: Arquivo da RAG
"Supoño que a partir de aquí as autoridades políticas estiveron moi atentas á carreira oratoria de don Ramón, quen, durante algún tempo, que se saiba, non utilizou o galego na tribuna pública, nin sequera en actos onde o castelán renxía especialmente", apunta Xesús Alonso Montero n'A batalla de Montevideo (Xerais, 2003). Prohibíuselle así falar en galego nos actos de homenaxe a Curros Enríquez no centenario do seu nacemento, celebrados en Celanova en setembro de 1951. Alí tamén se leron ese mesmo día en castelán todos os discursos da cerimonia de ingreso na Academia de Xesús Ferro Couselo e Xaquín Lorenzo, e tres meses e medio despois aconteceu o mesmo no ingreso do arquitecto Manuel Gómez Román, no Casino de Vigo, malia teren tanto o novo académico como Otero Pedrayo preparadas as súas intervencións en galego. Horas antes do inicio do acto, o gobernador provincial, José Solís, fixera chegar a prohibición do idioma do país. Tres anos máis tarde, o seu sería un dos agravios lingüísticos do réxime franquista dados a coñecer ante a UNESCO.
