María Victoria Moreno "en estado puro"

"Gustaríame dicir que deixo un ronsel de amor, un bo exemplo e un libro que descubra algo a quen o lea", escribiu María Victoria Moreno nas páxinas quizais máis duras, sinceras e emotivas da súa vida, as que conforman o Diario da luz e a sombra (Xerais, 2004), unha crónica da experiencia como enferma de cancro, un canto á vida no que tampouco oculta o sufrimento. Este libro é tamén un autorretrato, "María Victoria en estado puro", expresa a académica Fina Casalderrey, amiga persoal da autora protagonista do Día das Letras Galegas 2018. "Escribiuno como desafogo en momentos moi duros, porén non renuncia a despregar nel a beleza da palabra, as características dun texto literario. Ese seu estilo, a súa poética, están tamén nesta obra" que, cal ostra, consegue unha perla nada dun momento de dor, loa. "Emociona a calquera que posúa un mínimo de sensibilidade e aínda máis a quen tivemos a oportunidade de coñecela".

O 13 de decembro de 2004, horas despois de saber que a pupa cabrona se estendera ao fígado, e se esgotaba o seu tempo de loita, María Victoria Moreno presentaba no café Moderno de Pontevedra Diario da luz e a sombra, falando con enteireza e dándolles esperanzas ás posibles persoas enfermas que a estaban a escoitar. Once meses despois morría. O volume acabado de saír do prelo empezara a xestarse sen ela sabelo cando lle foi diagnosticado un cancro de peito en 1997, un ano despois de quedar viúva. "Un bolígrafo, unha folla de papel en branco e uns minutos de soidade son máis que suficientes para descubrirnos a nós mesmos e ordenar desde dentro este mundo que tantas veces nos parece incomprensible", escribe nel, e seguramente por iso desde o momento do diagnóstico deu conta en seis cadernos dos seus sentimentos e reflexións, das luces e as sombras que a acompañaron nesta travesía. Gran parte desas páxinas nunca chegaron a publicarse: "(...) desafoguei nelas moito fel, tratei con extrema dureza a persoas que amo moito e arrepíntome moito do que escribín. Ben querería hoxe non ter escrito tales cousas... Por iso prefiro que morran no esquecemento e que ninguén as vexa".

Ela mesma contoulle nunha entrevista ao xornalista Xan Carballa n'A Nosa Terra que rompera todos eses cadernos días antes da publicación de Diario da luz e a sombra, pero o libro reproduce literalmente fragmentos deles, destacados en cursiva, que serven de ganduxo nun relato no que as luces son "todas as persoas" que coñeceu durante a enfermidade. E tamén "verlle un pouco as orellas á morte e pensar un pouco en serio que é a vida, para que estou aquí, ata onde cumprín o que tiña que facer, que teño, que deixo...", explicaba María Victoria Moreno á xornalista María Varela noutra entrevista publicada no Diario de Pontevedra.

Diario da luz e a sombra fala desas persoas, as que coñeceu na sala da quimioterapia, os médicos que a trataron -e aos que lles dedicou este diario-, das amizades e da familia. Pero tamén fala de si mesma, indagando no seu eu desde todas as perspectivas. "É como un diario de a bordo no que vai plasmando a súa interpretación do ensino, dos benditos cachorros da súa especie e dos outros, da literatura e da súa maneira de a entender, da lectura, da familia... todo o que lle importa está nese libro", sentenza Fina Casalderrey. Están tamén reflectidos os estados de ánimo experimentados ao longo da doenza, "momentos de desesperación e momentos de máis esperanza". Por iso, engade, esta obra é coma un río, "con remansos e con momentos rápidos, e mesmo con fervenzas que a fan caer en picado".

O resultado é unha obra "con moitas páxinas brillantes", que emociona, cativadora como a súa autora. "Era unha muller que fascinaba, snob (como se autocualificou no Pregón da Feira do Libro de Pontevedra de 2003), extravagante, e moi segura de si mesma", recorda a académica. "A súa vulnerabilidade só tiña que ver cos afectos". Demóstrao tamén neste Diario da luz e a sombra que é "ela mesma en estado puro". "Moitos dos momentos de dor que hai neste texto, son momentos de dor nos afectos", conclúe Fina Casalderrey.