A académica electa M.ª Dolores Sánchez Palomino recibe un cálido aplauso do público ao entrar no salón de actos da RAG, acompañada polos dous académicos de número de máis recente ingreso, Gonzalo Navaza e Ana Boullón Agrelo.
Fonte: RAG
O coordinador dos seminario de Lexicografía e Terminoloxía, Manuel González, deulle resposta ao discurso de Sánchez Palomino en nome da Academia.
Fonte: RAG
O presidente da RAG entrégalle o diploma e a medalla de membro de número da institución á nova académica.
Fonte: RAG
M.ª Dolores Sánchez Palomino posa cos membros do pleno da Real Academia Galega.
Fonte: RAG
“Xunto á misión de establecer a variedade estándar dunha lingua, as academias teñen outra moi importante: a de procurar a normalización lingüística, e os dicionarios bilingües contribúen de maneira significativa ao cumprimento desta misión”, advertiu M.ª Dolores Sánchez Palomino no discurso titulado Ten sentido unha lexicografía académica bilingüe? [De lexicografía e Academias]. “A lexicografía bilingüe non debería ser descoidada polos organismos académicos, en particular por aqueles que se encargan de linguas inmersas en procesos de estandarización e normalización. A Real Academia Galega non o fixo e consideramos que este feito debe ser recoñecido como unha achega moi valiosa da institución”, concluíu.
Filla de pai cántabro e nai andaluza, M.ª Dolores Sánchez Palomino viviu en Cantabria ata os sete anos de idade, cando se estableceu coa familia na Coruña. Licenciada en Filoloxía Románica pola Universidade de Santiago de Compostela e doutora pola mesma institución, está especializada nos campos da lexicoloxía, terminoloxía, lexicografía, e tamén traballou na lingüística románica, a historiografía lingüística e cos textos medievais. Creou e dirixiu a Rede de Lexicografía RELEX desde o ano 2012 ata o 2018 e ten unha ampla experiencia en proxectos internacionais como a Cost Action European Network of e-Lexicography (ENeL). Foi igualmente investigadora responsable de numerosos proxectos de investigación e na actualidade codirixe o Dicionario histórico e etimolóxico da lingua galega (DHELG). Foi vicepresidenta da Asociación de Tradutores Galegos (2003 - 2011) e verteu ao galego desde diferentes linguas textos científicos, técnicos, didácticos e literarios, así como textos para os medios audiovisuais.
A súa colaboración co Seminario de Lexicografía da Real Academia Galega remóntase ao ano 1990 e dende 2004 realízaa en calidade de membro correspondente da institución. Participou na elaboración do Vocabulario ortográfico da lingua galega (VOLGa), o Dicionario da lingua galega (1990) e o Dicionario da Real Academia Galega (1997), e foi unha das redactoras principais do Dicionario da Real Academia Galega actual, dispoñible en versión dixital desde 2012. Así mesmo é membro do Seminario de Terminoloxía e secretaria do Seminario de Lexicografía.
Ademais de implicarse decote na revisión e actualización do dicionario en liña, dirixe os traballos que permitirán ofrecer na Rede proximamente o novo dicionario castelán-galego. Esta ferramenta non será unha mera revisión e publicación dixital do Dicionario castelán-galego da Real Academia Galega, saído do prelo en 2004, subliña no discurso. O novo repertorio “responde plenamente aos criterios da lexicografía bilingüe actual, respectando aqueles trazos que veñen sendo tradicionais e moi positivos da lexicografía académica galega”, resume a académica. “Hoxe esíxeselles aos dicionarios bilingües unha reflexión sobre a macroestrutura semellante á que se realiza para os monolingües e unha microestrutura igualmente completa”, detalla.
Canto ás cifras, esta obra contará cuns 26 400 lemas (uns 800 máis dos do dicionario bilingüe de 2004), 54 300 acepcións (unhas 6700 máis) e 6000 unidades pluriverbais que incrementan en máis de 700 as que había no seu predecesor.
Lembranza de Andrés Fernández-Albalat
M.ª Dolores Sánchez Palomino ocupará a vacante producida tras o pasamento do arquitecto coruñés Andrés Fernández-Albalat Lois (1924 - 2019). A el dedicou as súas primeiras palabras na sesión de ingreso, nas que lembrou as principais achegas de quen foi “un referente da arquitectura galega contemporánea”.
Tras a súa intervención, o coordinador dos seminarios de Lexicografía e Terminoloxía, o académico numerario Manuel González González, deulle resposta en nome da institución. “Hoxe é un día de festa para a RAG porque se vincula non só de facto, senón tamén de iure ao traballo da RAG unha nova académica, cunha sólida formación e cunha demostrada capacidade de traballo, nun ámbito en que a nosa institución está necesitada de reforzos urxentes. A nova académica vai ser un esteo fundamental no traballo lexicográfico da RAG”, declarou. A sesión pública de recepción de María Dolores Sánchez Palomino como membro de número da Academia desenvolveuse no salón de actos da institución, na rúa Tabernas da Coruña, e contou co apoio do Concello da Coruña.
Dos primeiros dicionarios aos bilingües contemporáneos
A académica traza no seu discurso unha panorámica da historia das academias das linguas románicas e dos seus dicionarios, dende o pioneiro Vocabolario degli Accademici della Crusca (1612), modelo para as obras homólogas doutros idiomas. Todas elas, con independencia da data de fundación, tiveron entre os seus principais obxectivos a elaboración dun dicionario de cadansúa lingua. Pero previamente a moitos destes dicionarios monolingües -recordou- existiron os bilingües, no ámbito da iniciativa privada. Bilingües foron así os primeiros dicionarios de español, os de Antonio de Nebrija (s. XV), e tamén o primeiro portugués, de Jerónimo Cardoso, un repertorio baseado igualmente no contraste co latín.
Tamén os primeiros dicionarios galegos teñen orientación bilingüe, se ben poden considerarse “falsos bilingües” porque presentan as definicións ao modo dos monolingües, e mesmo definicións enciclopédicas. A académica recoñeceu que, habendo verdade na afirmación de que o bilingüismo lexicográfico non facía daquela senón responder ao estado de subordinación lingüística do galego respecto do castelán, estas empresas foron concibidas nun ambiente intelectual de reivindicación da lingua galega, do seu cultivo e do seu estudo, “como un monumento á propia lingua, cun afán claro de preservala, prestixiala e normalizar o seu uso nos máis diversos ámbitos”. O propio Valladares, autor do Diccionario gallego-castellano (1884), engadiu nesta obra un pequeno vocabulario científico e queixouse de que non existise ningún xornal en galego, apuntou.
Seguindo esta tradición, xa nas primeiras décadas do s. XX o primeiro dicionario da RAG, publicado por entregas entre 1913 e 1928 ata a palabra cativo, presenta os lemas en galego e os equivalentes en castelán, e ofrece a miúdo definicións e aínda longas disertacións enciclopédicas. M.ª Dolores Sánchez Palomino advertiu que esta tradición “falsamente bilingüe” se alongou en exceso na lexicografía galega, que non contou ata 1990 co seu primeiro dicionario académico completo, desta volta xa monolingüe. Pero hoxe en día a atención á lexicografía bilingüe cumpre, advertiu, unha cuádrupla función comunicativa, social, lingüística e cultural, contribuíndo á proxección da lingua e ao intercambio lingüístico e cultural. Porén, son inmensa maioría as academias do contorno romance que non ofrecen repertorios de cotexo, unha tendencia da que a RAG se afasta, considera M.ª Dolores Sánchez Palomino, con acerto.
“A lexicografía non é só unha actividade lingüística, senón tamén unha práctica social e cultural. Deste xeito, para unha institución ao servizo da sociedade como é a Real Academia Galega, os dicionarios, monolingües e bilingües, como produtos lingüísticos e sociais, convértense nun instrumento de primeira magnitude para dar cumprimento aos obxectivos que figuran no artigo 2 dos seus estatutos: velar polos dereitos do idioma galego e defender e promover o idioma galego”, analizou. “A Academia pode e debe intervir en todo aquilo que considere de interese para a lingua galega e os seus falantes; pode e debe responder ás necesidades sociais en materia de lingua e cultura na medida das súas posibilidades. Nada que teña que ver co galego é alleo á Real Academia Galega, e desde logo non o é a lexicografía bilingüe”, concluíu.
