Morreu Dorothé Schubarth. Haberá ano e medio sufriu un ictus que a deixou eivada da parte dereita; afectoulle pouco á fala e podía moverse pola casa coa axuda dun andador e na rúa nunha cadeira de rodas. Aparentaba estar ben para os anos que tiña e a pesar das secuelas do ictus. A mediados de agosto tivo que ser ingresada pola covid; superouno e volveu para a casa recuperada aínda que frouxa e co ánimo baixo. O día seis de setembro cando a coidadora a foi espertar non reaccionou; ingresárona mais xa non respondeu ao tratamento; faleceu á tarde dunha hemorraxia cerebral.
Desde que acabou a obra do cancioneiro viña a Galicia unha ou dúas veces cada ano. O incidente do ictus cancelou para sempre a posibilidade daquelas visitas. A única maneira de vela persoalmente era ir aló, a Basilea, e iso é o que fixeron, de propósito, algúns dos amigos que fixo entre nós. Entre estas visitas estivo a miña, o pasado 18 de abril. Aínda que lle prometín volver outra vez para fin de ano, non ocultou o seu presentimento de que era o último abrazo que nos dabamos. E desafortunadamente así aconteceu.
A súa morte provocou unha cantidade grande de obituarios na prensa galega. Na maior parte deles danse pormenores da súa biografía e do que significa a obra do Cancioneiro popular galego. Eu mesmo, en vida dela, fíxenlle unha laudatio con motivo da recepción do premio «Mestres e mestras da memoria» que lle outorgou a AELG o 25 de outubro de 2019. Remito o lector a esa laudatio que se pode consultar na Rede e que me escusa de repetir o dito alí.
Só quero insistir nesta lembranza no providencial que foi para nós a chegada desta musicóloga no momento en que chegou porque hoxe sería imposible unha colleita semellante, e non por falta de musicólogos, que agora xa os temos, senón pola perda de informantes. É ben sabido que a sociedade rural sufriu a partir dos anos sesenta do século pasado unha transformación radical. Iso motivou que moitos elementos da cultura material tradicional pasasen a ser arqueoloxía e, pola súa banda, que moitos dos motivos da cultura espiritual, no caso que nos ocupa, a literatura popular ou a música deixasen de ser transmitidos. Moitas destas músicas tiñan unha función na vida cotiá tanto na realización de certos labores (especialmente colectivos como as segas, as vendimas, as fías, o traballo do liño) como na celebración de certas festividades (Nadal, reis) como en actos de lecer (ruadas, seráns ou polavilas ou como queira que se chamen en cada sitio). Contemporáneo disto foi a chegada da radio e algo máis tarde tamén da televisión. Todo iso favoreceu que a cadea de transmisión do cantigueiro fose a menos e tendese a desaparecer. Os galegos da xeración de meu pai (1914-1991) participaban aínda nos seráns (polavilas no dialecto da Fonsagrada) e cantaban coplas e romances; os da miña (1942-) cambiaron o serán pola verbena e o Adiós ríos adiós fontes por Adiós mi España querida.
En 1978 aínda quedaban moitos informantes, como meu pai ou Florencio, o cego dos Vilares, nacidos na década de 1910, que aprenderan de nenos o romance de Gerineldo, ou da Rofina ou da Santa Elena ou do Conde cego ou infinidade de coplas (como quedaban tamén moitos informantes que con respecto á vida material coñecían as partes do mallo ou do xugo, hoxe só pezas de museo). Dorothé andou por toda Galicia, e tamén polos arredores galegófonos (Asturias, León e Zamora) na procura deses informantes, e atopou moitos. Hoxe, pasados 45 anos do inicio daquela colleita, é xa difícil atopar algún. É probable que se a colleita se empezase 20 ou 40 anos antes podería ser mellor. Pero aínda así, a pesar do retraso, Dorothé foi a persoa indicada no momento oportuno.
