Fragmento do manuscrito: parte do segundo acto de Donosiña
As Irmandades da Fala procuraron a renovación do teatro e sacar proveito del como ferramenta sociolingüística. Deixaron así atrás os ambientes rurais das obras costumistas rexionalistas, tratando de espallar a idea, a través de novos escenarios, tramas e personaxes, de que o galego era unha lingua válida para calquera contexto, incluídos os das clases sociais media e alta.
Con este propósito, en 1919 crearon o Conservatorio Nacional de Arte Galega, cuxa primeira obra foi A man de santiña, de Ramón Cabanillas, estreada o 22 de abril de 1919 no Pavillón Lino da Coruña. Pouco despois anunciábase que empezarían os ensaios de Donosiña, de Xaime Quintanilla, pero o Conservatorio nunca estreou a obra, que xiraba arredor dun caso de adulterio e o matrimonio de conveniencia. O tema, ou sobre todo o xeito de abordalo, puido ser unha das causas de desavinzas no seo das Irmandades da Fala. A polémica rematou coa disolución do Conservatorio Nacional de Arte Galego e o propio autor subiuse ao escenario para representar Donosiña, estreada o 7 de abril de 1920 no Teatro Jofre de Ferrol. Malia a boa acollida do público, a crítica na prensa da época deu tamén conta do rexeitamento que provocou no sector máis reaccionario da sociedade ferrolá, que a cualificou de inmoral.
Quizais por todo isto Donosiña non chegou a publicarse no seu momento. A primeira edición, a cargo da investigadora da Universidade da Coruña Laura Tato, saíu á luz en 1997 na Biblioteca Arquivo Teatral Francisco Pillado Mayor. A profesora é tamén a responsable da edición do volume O teatro nas Irmandades da Fala publicado en 2016 pola Real Academia Galega, que inclúe, entre outras, esta obra. A escolma forma parte da serie de antoloxías da RAG promovida co gallo do centenario das Irmandades.
O manuscrito de Donosiña consérvase no Arquivo da Real Academia Galega desde 2010, cando chegou á rúa Tabernas grazas a unha doazón do escritor Xosé Carballude.
