Laura Tato Fontaíña e Henrique Monteagudo presentaron as antoloxías sobre as Irmandades da Fala que editaron acompañados do presidente da RAG, Xesús Alonso Montero. Autor: RAG

O teatro e a oratoria e prosa de non ficción, xéneros en cuxo fomento este movemento puxo especial interese para prestixiar a lingua galega, centran os números que abren o proxecto. A colección concibiuse como un xeito de achegar de xeito atractivo ao público lector contemporáneo escritos fundamentais para entendermos o papel esencial que xogaron as Irmandades na modernización da nosa cultura. Cada escolma vai acompañada dun limiar que facilita a comprensión dos textos e dos seus contextos un século despois.

O responsable da edición de Irmandades da Fala: oratoria e prosa non ficcional. Antoloxía e secretario da Academia, Henrique Monteagudo, e a profesora da Universidade da Coruña Laura Tato Fontaíña, editora do título O teatro nas Irmandades da Fala, compareceron en rolda de prensa acompañados polo presidente da RAG. A serie completarase cunha antoloxía poética, a cargo de Xosé Ramón Pena, e outra de narrativa editada por Ramón Nicolás.

"Os fundadores da prosa galega moderna"
A prosa non ficcional non só foi importante durante o período das Irmandades da Fala por ser un instrumento de definición do seu proxecto político e cultural, lembra Henrique Monteagudo. "Os persoeiros das Irmandades son tamén os fundadores da prosa galega moderna, o que practicamente equivale a dicir do galego culto dos nosos días", salienta no prólogo do volume que editou. Os impulsores deste movemento eran plenamente conscientes de que a dignificación social e cultural do idioma non residía xa no seu cultivo poético, ao que se reducira como lingua escrita durante o Rexurdimento, senón no seu emprego en todos os ámbitos da actividade, e especialmente na vida pública. Por iso "fomentaron o seu uso oral en conferencias, mitins, xuntanzas e solemnidades cívicas, e a súa difusión escrita a través dos medios de comunicación de masas: prensa, revistas, literatura de quiosco…", detalla.

O libro editado por Monteagudo escolma vinte e catro exemplos de prosa non ficcional, tanto a literaria, como o ensaio, como a non literaria (xornalística, divulgativa ou doutrinal), e oratoria. A selección deixa clara a importancia que tiveron no cultivo e na difusión da prosa deste tipo dúas publicacións periódicas, A Nosa Terra e a revista Nós. "A bandeira ergueita" (1916), de Antón Villar Ponte; "Discurso ao fundarse a Irmandade de Santiago" (1916), de Lois Porteiro Garea; "Teoría do nacionalismo galego" (1918), de Vicente Risco; e "Arte e galeguismo" (1919), a primeira conferencia en galego de Castelao, son parte dos títulos.

A escolla recupera tamén conferencias como as pronunciadas nos primeiros de 1920 arredor da exposición Nós de Castelao por Vicente Risco ("Arte nova") e Viqueira ("Divagacións enxebristas"), ou "Os nosos valores", lida por Antón Villar Ponte en Compostela ese mesmo ano. Noutro apartado, inclúense as alocucións escoitadas o 25 de xullo de 1930 no teatro García Barbón (Vigo) nas voces de Castelao, Paz Andrade e Otero Pedrayo. "Neste último discurso de Otero Pedrayo é no que Castelao se inspirou para o Alba de Gloria, a peza oratoria máis brillante que se publicou no século XX en galego, lida en Buenos Aires en 1948", expresou Monteagudo.

A renovación teatral
O teatro foi outro xénero que as Irmandades identificaron como chave para a dignificación do idioma. Conscientes de que o público urbano e as elites intelectuais estaban cada vez máis afastadas do mundo ao que se mantiñan fieis os escritores rexionalistas, os membros das Irmandades da Coruña fundaron en 1919 o Conservatorio Nacional de Arte Galega co obxectivo de modernizar o teatro galego. "Cumpría representar obras que non se desenvolvesen en ambientes rurais e que os seus protagonistas fosen das clases media ou alta para desvincular a utilización da lingua das clases populares e demostrar que o galego era válido para toda a sociedade e todos os rexistros", conta Laura Tato Fontaíña no prólogo da antoloxía teatral, que xunta catro obras (dúas delas ata o momento non editadas), escolllidas pola súa capacidade de amosar os obxectivos que os irmáns se fixaran para a escena.

Co seu programa, o Conservatorio rachaba coa tradición rexionalista e puña a primeira pedra do teatro culto, un proxecto "audaz e arriscado" que había bater con múltiples atrancos, tamén internos, que limitaron o alcance da renovación. Boa proba diso é Donosiña, a obra de Xaime Quintanilla que abre a antoloxía, e que non podía faltar nela, en palabras da editora, porque subiu a escena un tema "absolutamente novo", a defensa da igualdade de dereitos para as mulleres. Estreada no teatro Jofre de Ferrol en abril de 1920, foi tachada de inmoral e escandalosa por abordar o tema do adulterio.

A antoloxía teatral inclúe tamén Entre dous abismos, de Antón Villar Ponte, estreada polo Cadro de Declamación da Irmandade da Coruña no seu local, e na que se deixaba aberta a cuestión de que existise o divorcio; María Rosa. Comedia en dous pasos, a única obra que Gonzalo López Abente publicou como dramaturgo, estreada de igual xeito, e na que tamén está presente o tema da igualdade de dereitos das mulleres; e desde a banda máis conservadora, Un caso compricado, de Leandro Carré Alvarellos, partidario de limitarse a incorporar o ambiente urbano ao teatro xa existente. O autor regaloulla ao coro ferrolán Toxos e Froles, que a levou á escena en 1924 no teatro Jofre.

Ciclo de mesas de debate
No mesmo acto, o presidente da RAG, Xesús Alonso Montero, recordou que a institución está celebrando o ciclo de mesas de debate No tempo das Irmandades: fala, escrita e prelos, que entre xuño e decembro deste ano está a chegar a oito localidades de toda Galicia: A Coruña, Santiago de Compostela, Pontevedra, Viveiro, Ourense, Ferrol, Lugo e Vigo.

Catro das nove mesas de debate do programa profundan nos xéneros das antoloxías previstas, ensaio e oratoria, teatro, narrativa e poesía. O mundo da ilustración, as iniciativas xornalísticas e editoriais deste movemento, as ideas lingüísticas e os seus protagonistas centrarán as demais mesas de debate, que contarán coa participación de máis dunha trintena de expertos e expertas, parte deles membros da Academia.

O vindeiro encontro terá lugar esta mesma tarde no Museo de Pontevedra. O académico Euloxio R. Ruibal moderará, a partir das 19.30 horas, un encontro no que Laura Tato Fontaíña, Carlos Caetano Biscainho e Inma López Silva analizarán distintos aspectos do labor teatral dos irmáns.