Ó APÓSTOL SANTIAGO, MANUSCRITO E IMPRESO EN GALEGO DO SÉCULO XIX
Ramón Mariño Paz e Damián Suárez Vázquez
Instituto da Lingua Galega (USC)
Presentamos neste artigo unha posible nova contribución ao corpus de textos escritos en galego a comezos do século XIX. O único exemplar que coñecemos d'Ó Apóstol Santiago consérvase actualmente no arquivo do Instituto de Estudios Gallegos ?Padre Sarmiento?, nunha carpeta coa sinatura R2. Non hai rexistro da entrada do documento no Instituto, polo que ignoramos en que momento se incorporou ao fondo e tamén a identidade do seu último posuidor. O texto, datado ?a 23 de xunio do ano 1801? na ?Burata do PicoSacro? e asinado co pseudónimo de ?Pepe Hermitaño?, coñecémolo hoxe a través dunha impresión bastante posterior, feita en Santiago entre 1876 e 1878. Para quen estea familiarizado coa historia do galego escrito resultará máis ca rechamante a súa recuada datación, tendo en conta especialmente o apreciable grao de elaboración lingüística que presenta. Mesmo se pode sospeitar que esa datación en 1801 non sexa máis ca un engano urdido polos editores. Con todo, cremos que non existen motivos que impidan terminantemente afirmar que a redacción inicial d'Ó Apóstol Santiago se pode situar, como veremos máis adiante, cando menos nunha época non posterior ao primeiro terzo do século XIX. Constitúe en todo caso un texto lingüisticamente singular no conxunto da escrita galega do XIX, feito que na nosa opinión xustifica a súa divulgación e o seu estudo detido. N'Ó Apóstol Santiago relátanse de maneira sinxela e compendiada as tradicións que vinculan o que fora discípulo de Xesús coa Península Ibérica, e tamén as principais lendas que se foron forxando despois de que no século IX se descubrise en Compostela o sepulcro que supostamente contiña os seus restos. O texto, de clara vocación didáctica, está dirixido a un auditorio que o autor interpela frecuentemente adoptando unha actitude paternalista, acompañada por momentos de certo ton de superioridade. Quizais fose lido nalgunha festa ou encontro relixioso1, ou, segundo a nosa opinión, incluso podería constituír un exemplo de sermón en galego. O que parece lóxico é que para a súa lectura se tratase de aproveitar a congregación do maior número posible de persoas. Facendo unha análise do contido d'Ó Apóstol Santiago podemos distinguir cando menos cinco partes fundamentais no seu desenvolvemento narrativo. Nunha primeira parte o autor do texto fala da presenza evanxelizadora do Apóstolo na Península e narra como, despois de sufrir martirio en Xerusalén, o seu corpo foi trasladado a Galicia, onde recibiu sepultura nunha capela agochada nun bosque. A continuación podemos ler o rela237 Nº 367
