IDEOLOXÍAS LINGÜÍSTICAS NO SÉCULO XIX: MANUEL MURGUÍA
Por RAFAEL CHACÓN MALVAR
I. A PRÁCTICA DA LINGUA ESCRITA NA PRIMEIRA METADE DO XIX Os escasos testemuños do galego escrito en prosa que temos da primeira metade do século XIX, grosso modo, son mostra dun uso i n s t r u m e n t a l , n o n i n t e g r a d o r, do idioma, concibido como ?instrumento? de propaganda, política ou relixiosa, producida por persoas urbanas (universitarias), que saben ?escribir?, e isto significa que saben escribir en castelán, que era neste sentido a única práctica escolar posible. As disputas ideolóxicas entre liberais e absolutistas nesta primeira metade do XIX foron tema dunha abundante producción en castelán (xornais, follas soltas, diálogos, etcétera) e esporadicamente en galego. Nunha primeira etapa, que iría desde 1810 deica 1814, os asuntos tratados son a Inquisición, os desmos, os dereitos de estola e pé de altar, e a defensa ou ataque da Constitución do ano doce. O clero galego, en xeral partidario do antigo réxime, non deixa pasar ocasión para atacalas doutrinas liberais tachándoas de heréticas e antiespañolas. Os medios para combatelas van desde a excomuñón, como fixo o Arcebispo de Santiago, cos Rogos dun escolar galego, ata o uso do confesionario como instrumento de censura. Fronte ós ataques dos absolutistas, a prensa liberal fai fincapé nos males da Inquisición, na actuación política da Igrexa e na defensa da Constitución. Nace, periodisticamente falando, o anticlericalismo, do que temos exemplos en galego no xa no famoso Rogos dun escolar..., senón tamén na Conversa no Adro , ou na Carta re c o m e n d a d a da Gazeta Marcial de 1812. Despois da reacción absolutista de 1814, a conseguinte represión e supresión da liberdade de imprenta, a prensa cala deica 1820. Iníciase aquí unha segunda etapa, breve (18201823), na que os xornais liberais insisten fundamentalmente na defensa da Constitución e na súa divulgación. En galego aparecen textos como a Tertulia da Quintana ou Diálogo e n t re dos labradores gallegos.
