Manuel Curros Enríquez
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
N O TAS
1. Como é ben sabido, Risco ten apuntado que as raiceiras do movemento poden rastrexarse xa no noso século XVIII, cando esperta un espírito crítico e unha arela de mellora, e mesmo dase un enxalzamento dos valores do país, con figuras como Sarmiento, Feijoo, Cornide ou o Cura de Fruime. 2. Logo virá un cuarto de século (18901916) de transición, ata que se configure o pensamento nacionalista e comence, co trunfo dos signos da modernidade, o deseño da Galicia ideal. Vid, para isto, o noso traballo ?Fin de século e modernidade literaria?, en VV.AA., Galicia en tempos do 98 (Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 1999), pp. 5362 3. Para estes aspectos, cfr. José Luis Varela, Poesía y restauración cultural de Galicia en el siglo XIX (Madrid: Gredos, 1958), pp. 81 e ss., e Xesús Alonso Montero, Constitución del gallego en lengua literaria. Datos para una problemática cultural y sociológica en el siglo XIX (Lugo: Celta, 1970). 4. Vid. Ricardo Carballo Calero, ?Ramón Cabanillas?, en Sete poetas galegos (Vigo: Galaxia, 1955), p. 104. 5. Vid. O que ó respecto analizamos en Luís Pimentel e ?Sombra do aire na herba? (Vigo: Galaxia, 1990). 6. Vid. D. García Sabell, ?A realidade humana de Rosalía?, en Ensaios II (Vigo: Galaxia, 1976), pp. 185 e ss. 7. Cfr., sobre estes puntos, o que subliñamos en Luís Pimentel, ob. cit. , pp. 1618. 8. En Historia da literatura galega contemporánea (Vigo: Galaxia, 1981), p. 359. 9. É moi interesante, neste punto, a recensión que Curros dedicou ó libro Cousas d'aldea (Versos gallegos), de Aureliano J. Pereira, e publicada en El País (17.4.1891), na que escribe o seguinte: ?Todavía hay quien cree que la lengua gallega no pasa de ser un idioma agrario, útil sólo al destripador de terrones. De ahí que el mejor poeta gallego sea para los que así piensan el que con más propiedad hace el inventario de los aperos de labranza, se santigua con el labrador al escuchar en la campana de la aldea el toque de oración, o imita en versos onomatopéyicos, de gusto dudoso, el gruñido del cerdo, el chirrido del carro o el son de la gaita. Según esos críticos, el habla gallega permanece estacionaria desde el siglo XIX; por consiguiente, todas las ideas, desde entonces concebidas, todos los progresos, desde entonces realizados, no pueden tener expresión adecuada dentro de esa lengua. Y, claro está , como el alma, las
sensaciones, las pasiones y todo lo que constituye la vida de los seres, no existía antes de esa época?, la lengua gallega no puede ser metafísica, psicológica ni fisiológica; no puede preocuparse de la libertad, porque entonces no la había; no puede pedir la rebaja de los tributos, porque entonces nadie se atrevía a negárselos al rey, ni se conocía la ciencia económica; no puede formular las ansias de las clases bajas, porque entonces no las sentían (?)? Está recollido en A poesía de Manuel Curros Enríquez, estudio, edición, notas e apéndices de Elisardo López Varela (A Coruña: Deputación Provincial, 1998) pp. 1116. 10. Sigo, para a obra de Curros, a edición citada na nota anterior. Para o noso estudio consideramos o conxunto de Aires da miña terra e, tamén, os ?poemas soltos?. 11. En ?Curros ou a poesía como loita?, Grial, nº 17, xulioagostosetembro 1967, p. 304. 12. Est. cit., p. 305. 13. Vid. ?Tres imaxens de Galicia?, en Olladas no futuro (Vigo: Galaxia, 1974), p. 69. 14. Tomo a referencia de José Luis Varela, ob. cit. , p. 271. 15. Advírtase que Campoamor, na súa Poética (publicada nese ano do 1883), apuntaba o seguinte: ?La poesía verdaderamente lírica debe reflejar los sentimientos personales del autor en relación con los problemas propios de su época. En todas las edades soplan unos vientos alisios de ideas que se estilan, y hay que seguir su impulso si no se quiere parecer anacrónico (?) No es posible vivir en un tiempo y respirar en otro. [Subliñado noso]. 16. Cito por Eduardo Pondal, Poesía galega completa, I, Queixumes dos pinos, edición de Manuel Ferreiro (Barcelona: Sotela Branco, 1995) 17. Seguimos, nestas categorizacións, o que fundamentamos en El texto poético. Teoría y metodología. (Salamanca: Colegio de España, 1994), pp. 29 e ss. As claves das referencias son: P=proceso; S=suxeito; O=obxecto; Adx=adxuvante. Entre paréntese, vai indicada a tipoloxía de cada proceso. 18. Entenderáse, polo dito, que non comparto a moi extendida interpretación da función de burla, ou de razón irónica, que nesta composición xoga o sapo. Tampouco comparto a complexidade simbólica (de poema ?moderno?) que lle atribúe no seu por outra parte ben interesante estudio R. Cardwell, ?A significación de Aires da miña terra no contexto da literatura finisecular?, Boletín Galego
197
Nº 362