BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
Estudos e investigacións sobre Xosé María Álvarez Blázquez
por Xosé María. Caso de Roí Fernandes en cuxas trobas loce, seiscentos anos antes do Werther o sentimento da paisaxe como resoador lírico dun eu poético dorido: ?Quando vejo las ondas / en las mui altas ribas, /al cor mi veen ondas / de amor porla velida. Maldito seja el mare que mi faz tanto male?. Xosé María prende os foguetes e celebra a aparición dun novo astro das letras patrianas, Roí Fernandes, e fala ?da comparanza das ondas do mar e as do corazón, ondas istas do sangue atropelado pola emoción amorosa. Logo o refrán remata a ideia cunha maldición que leva o selo das frases inmorredoiras?. Ondas e altos acantilados románticos de Roí Fernandes que nos levan á Cántiga de San Simión que sempre estivo aí pro que Xosé María é un dos primeiros en descubrir e situar no máis alto cumio da poesía lírica galega. Pese á corrección e nova lectura textual feita por Tavani nos nosos días, este é o lugar que segue a ocupar o poema de Meendiño. E logo Xosé María, na súa gameliña de soños, voga deica Martín Codax, o trobador dos seus amores, da súa veciñanza, da súa vida en Vigo. O protagonista, para o noso autor, dos poemas de Codax non é a rapariga ou raparigas, nin o amado afastado, nin o adro da igrexa de Vigo. O centro do sistema de Códax é o mar, que Xosé María adiviña precristián, pagán e tamén modernamente cósmico e vivificante. Para el, ?o mar non se presta tan soio de fondo da paisaxe poética senón que se aparez nela coma protagonista da mesma paixón, consustanciado co home, ca natureza, co vicus veciño e cos montes lonxanos. Un mar que cicaves non teña parella nos Cancioneiros, pola súa esgrevia personalidade dramática?. E dun poeta do mar a outro poeta do mar, Xosé María estabelece un sistema literario que ten o universo mariño como centro significativo. É o mar onde hai debrocas ou acantilados (Roí Fernandes), construción naval (Joán Zorro), mariña de guerra (Paio Gomes Chariño), lagos litorais (Fernando Esquío), ermidas mariñeiras (Joán de Cangas, Meendiño), aínda que non, curiosamente, actividades pesqueiras. Xosé María ve nas nosas rías, especialmente na de Vigo e na filla menor desta, a de Aldán, o centro de tal poesía náutica que con Joán Zorro tende un tentáculo ou gaxo, Reconquista abaixo, deica Lisboa. Algún destes poetas galegos do mar foron examinados criticamente por importantes figuras, entre as cales podemos citar Ernesto Guerra da Cal e, para Martín Codax, Roman Jakobson. A definición valorativa de Xosé María permanece substancialmente inalterada, e permanecerá. Falaba antes de lagos litorais ou albufeiras pro pode ser que o que apareza nunha cántiga de Fernando Esquío sexa un lago continental de auga doce. A rapaciña arquetípica, nuns versos finamente eróticos, imaxina ou ve o seu amado a cazar aves no lago. Escribe Xosé María: ?Na fermosa cantiga das ribas do lago ?unha das escasas pezas de tema laquista da nosa lírica medieval? descóbrese unha feiticeira emoción paisaxísitica, animada coa escena viva da caza de aves e rematada cunha nota de sublime delicadeza 'a las que cantavan leixoslas guarir/ a las que cantavan non las quer matar...'. Ten ben razón Xosé María en non mirar poesía laquista na nosa Idade Media. Tamén non a hai nas nosas letras contemporáneas, mesmo que o lago constitúa un escenario inseparábel da lírica do
Nº 369 164