BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
Estudos e investigacións sobre Xosé María Álvarez Blázquez
Xosé María considera os nosos trobadores autores únicos dotados cada un de propiedades diferenciais diversas, comezando por ese Afonso o Sabio que o consenso necio privaba de orixinalidade. Naturalmente, a nova estilística, que era a ciencia da literatura e a metódica que privaba na hora da redacción dos textos críticos que acompañan os autores da Escolma, non é chamada en axuda por Xosé María e achamos que os seus xuízos críticos son os dun impresionista, polo que agora lle estamos ben agradecidos, e teñen unha frescura e contundencia que nos pon o corazón de pé. Para Xosé María, as cántigas de amigo, popularizadas xunto con composicións líricas axenéricas de Afonso o Sabio, conforman o conxunto máis nobre e alto da nosa lírica medieval. Para el, o universo de escarnio e maldicir é de altísima importancia, pro de nivel xerárquico menor o cal se deduce do reducido número de composicións deste tipo recolleitas por el. As cántigas de amor nótanse, en xeral, non moi apreciadas polo noso autor e consideradas distantes da nosa sensibilidade contemporánea. Non me cabe a menor dúbida de que esta consideración valorativa de Álvarez Blázquez está profundamente chantada na doxa común da crítica dos nosos días. Non penso eu que poidan vir tempos nos que o lector vaia desvalorizar a cántiga de amigo, de ningunha maneira. Pero si que está a moverse máis a percepción contemporánea no sentido de ter moi en conta a cántiga de amor. E desde logo, estamos nun tempo no que a lección apodíctica dun Rodrigues Lapa, seguida por Álvarez Blázquez e por toda a posteridade, segundo a cal a cántiga de amor constitúe unha simple transposición galegoportuguesa da cansó provenzal deberá ser desbotada e destituída velozmente. É un erro. Neste noso tempo, eu estou seguro, a crítica máis aguda achará que a cántiga de amor é moi diferente da cansó occitana e non depende dela do mesmo xeito que o novo comparatismo vai achar concomitancias antes nunca advertidas entre a cántiga de amigo e a liña máis paganizante dos Minnesänger alemáns contemporáneos dos nosos trobadores. Pro volvamos á valoración dos autores galegos feita por Xosé María Álvarez Blázquez. Afonso o Sabio, IX dos reis de Galicia do seu nome, tivo pouca fortuna crítica como poeta. A súa obra foi moi estudada no que se refire aos temas mariais, á métrica e estrofa e ás relacións co zéjel árabeandaluz, ás músicas, á plástica das ilustracións das Cántigas de Santa María, e a outros extremos. Pro o poeta Afonso o Sabio ocupa nas historias da literatura dita española un posto que non se sabe ben se é o dun invitado incómodo e non agardado ou o dun intruso ou estranxeiro ao que non se sabe ben como tratar. Nas historia da literatura portuguesa, como pode ser a de Óscar Lopez e Arnaldo José Saraiva, a mellor de todas, simplemente non existe. Son poucos os que se ocupan da súa poesía en canto tal. Pois ben: Xosé María, en poucas liñas, define a riqueza e vivacidade do seu galego, e, o que é máis importante, subliña o elemento sentimental subxectivo deste Afonso inxustamente acusado de submisión á ditadura dos topoi e dos argumentos de repertorio. A respecto da obra satírica de Afonso, Xosé María fíxase na vea censoria do rei e di:
Nº 369 162