Estudos e investigacións sobre Xosé María Álvarez Blázquez
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
fundamental, pártese do principio implícito de que hai literatura e aínda grande literatura neste período que chamamos ?Séculos Escuros?. Non sei quen foi o inventor primixenio do lema Séculos Escuros. O que si sei é que Xosé María foi quen máis e máis clara luz proxectou sobre esta escuridade; coma un facho. O moi difícil e enganoso territorio dos chamados poetas galegocasteláns (Henry Lang) é visitado con proveito, erudición e fortuna crítica. O universo dos vilancetes catedralicios en galego falso ou verdadeiro, en todo caso convencional, que florecen en Tui, Mondoñedo, Lisboa entre os séculos XVII e XIX, teñen na Escolma un tratamento que poderá ser completado, fundamentalmente desde unha perspectiva de sociolingüística histórica, pero que sentou cátedra normativa ata os nosos días. A enumeración de tradicións cultas e a intersección de sistemas literarios no poema de Pedro Vázquez de Neira ?Respice Finem?, seguramente un dos máis altos textos poéticos da historia da literatura galega, merece un escolio impecábel de Xosé María no que Horacio, Cabanillas, o Eclesiástés, Góngora, e ata o simpático e minimalista autor do Pardillo liteario, se entrecruzan para facer brillar con mellor coñecemento contextual aqueles versos únicos: ?terribel, pois é o teu poder, Oh Morte,/ pois diante de ti reis e señores / son néboa, sombra, pó, son vento e fume?. Conceptos que foran enunciados poeticamente por outros pero en ningún caso coa elocuencia contida da que usara Pedro Vázquez de Neira. Finalmente, aínda Xosé María, despois de morto, é o xeneroso traballador que segue ampliando os muros abatidos da literatura galega da decadencia coa publicación de obriñas, se ben menores, valiosas. Deste traballo sobre o legado de Xosé María que conservan os seus fillos tense ocupado en diversas ocasións Xosé Ramón Pena n'A Trabe de Ouro. Non saiamos da serie das Escolmas de Galaxia (colección Pondal) que constitúen, cos tomos da poesía contemporánea da autoría de Fernández del Riego, unha obra que serviu de alicerce para toda a poesía escrita en galego a partir dos anos cincuenta do século XX. Veñamos ao volume I, Escola Medieval galegoportuguesa de Xosé María (1952). Os estudosos dos Cancioneiros, Carolina Michäelis, J. J. Nunes, Rodrigues Lapa, Varnhagem, Teóphilo Braga, Pellegrini, Tavani, Celso Ferreira da Cunha, case só, se non é pouco, traballaron na disciplina filolóxica, no estabelecemento textual, no terreo da socialización histórica, na codicoloxía, na música, na xenealoxía, na métrica, pero nunca se aventuraran (si un pouco Victorino Nemésio, Filgueira Valverde, José Régio) na interpretación estilística e na lectura dos nosos trobadores medievais como autores dotados de individualidade que deben ser sometidos a crítica valorativa. Cando Xosé María, na década terríbel de 1940 a 1950, encerta o seu labor de revisar e escolmar a poesía galega dos Cancioneiros encontra virxe, ou de ermo, unha touza: sente esta parte das letras galegas como patrimonio que lle portén e decide facer a caracterización estética dos autores e das súas obras. É certo que, nun paso, cita o noso autor aquel persistente tópico divulgado por García Solalinde e que se formula, a propósito de Afonso o Sabio, así: la originalidad no es virtud medieval. Como sen querer, desde logo sen énfase,
161 Nº 369