Estudos e investigacións sobre Xaquín Lorenzo Fernández
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
Xa fixemos mención da idea que os románticos alemáns acuñaron como Volksgeist, que nós podemos traducir como espírito do pobo e que non é máis que esa alma colectiva que o vai percorrendo, conformando e facéndose presente en todas e cada unha das súas manifestacións. Tiveron isto ben claro os irmáns Grimm, lingüistas, filólogos e etnógrafos, colaboradores na forxa da identidade alemá coa recompilación que fixeron da súa literatura oral. Tamén no século XIX aparece o historicismo (Morgan, Tylor e máis tarde Frazer, cos seus tres estadios da humanidade: maxia, relixión e ciencia). Esta corrente de pensamento considera factible a reconstrución das diferentes fases polas que foi pasando a humanidade. Este século XIX está todo el impregnado, desde a bioloxía á lingüística ou á historia, polo discurso evolucionista. E isto trae, como reacción, a corrente difusionista. Pero hai algo compartido por todas estas escolas: as supervivencias. E coas supervivencias tropezamos igualmente, xa no século XX, nos presupostos da Escola HistóricoCultural de Viena e a teoría dos círculos culturais (Kulturkreise) de Frobenius. Deféndese aquí a posibilidade de atopar os camiños de difusión dos complexos culturais. E, xa para rematar coas influencias que, en maior ou menor grao, se detectan nos investigadores galegos do Seminario, cómpre facer mención a unha ben coñecida de primeira man por D. Xaquín, a hamburguesa escola Wörter und Sachen (Palabras e cousas), escola lingüística que pretende estudar os obxectos asociados ás palabras, polo que a súa incursión no eido da etnografía é inevitable3. España, fecunda de universidades e cátedras, nunca xestou ningunha metodoloxía cun mínimo de aceptación, polo que tradicionalmente foi, tamén nisto, mera importadora. No século XIX, entran os estudos sobre o folclore da man do compostelán Machado y Álvarez4, fundador de ?El Folklore Español?, e, en Galicia, polo interese de Dª Emilia Pardo Bazán, constitúese ?El Folklore Gallego?, o 1 de febreiro de 1884. O obxectivo explícito é o de ?salvar esas tradiciones que se pierden, esas costumbres que se olvidan y esos vestigios de remotas edades que corren peligro de desaparecer para siempre?. A frase anterior mostra, unha vez máis, o perdurable, a continuidade desde ?remotas edades? e o risco de que nos cambios acelerados que xa se están a producir na sociedade liberal burguesa decimonónica se perdan as raiceiras do noso pobo. E esta vai ser a teima cotiá dos nosos etnógrafos: salvar o documento etnográfico para reconstruír o pasado e así afirmar a peculiaridade, o Volksgeist galego5. Hai que recoller o máis posible, canto antes, en detrimento da análise, que xa virá logo. Son os mesmos presupostos que, polas mesmas datas, se están a introducir e desenvolver en Portugal, con investigadores da talla de Mendes Corrêa, Pires de Lima, Leite de Vasconcelos ou, entre outros, Jorge Dias, quen proclamaba a necesidade de salvar ?tudo aquilo que ainda é susceptivel de ser salvo, para que os nossos netos, embora vivendo num Portugal diferente do nosso se conservem tão portugueses como nós e capazes de manter as suas raízes culturais mergulhadas na herança social que o passado nos legou?. Vemos que todo vai dar ó mesmo sitio,
39 Nº 365