280 jole?n de l? t eal . lcademia 6all?ga
principio en Roma al cuidado de los ediles, comb se v? por tin peso
hallado en Pompeya cuya inscripci?n'tra? Orelli con el n?mero 4343
en que se lee .EXACTA CVRA AED, conferido por cuidado del edil>,
y; se guardaba en el Capitolio la medida'tipo a que habian de ajus
tarse las dem?s como lo testifica la inscripci?ri que trae Grutero en la
p?gina 223 n?mero 3 y que se lee asi mismo en Orelli con el n?mero
4342: IMP CAES/VESPAS. COS. VI/TITI. F. 11I1 MENSVRAE
EXACTAE/IN CAPITOLIO PX, que fu? una de las que estudi? el
P. Villalpando en sus famosos trat9ajos sobre las antiguas medidas que
tanta celebridad dieron a sus conientarios sobre Ezequiel y tant?'gloria
a los sabios espa?oles de entonces.
Los emperadores, despu?s, para evitar las injusticias de los cobra
dor?s de tributos que se pagaban comunmente en especie, y para cor
tar los pleitos entre compradores y vendedor?s sobre lo ` justo de la
medida, avocaron (1) a si este negocio, como se ve por la i?scripci?n
que hemos trascrito del Sext?rio conferido . por orden de Arcadio y
Honorio, por lo que se lee en el modio que estamos estudiando y en
? el de. Florencia, y por las que se leen en divers?s pesas y medidas.
Eso mismo aparece claro y terminante en diversas disposiciones im
periales que se conservan en los c?digos de Teodosio y Justinian?,
entre las que es de notar la que hay en el primero de los citados mo
numentos dada el a?o 383, es decir, poco despu?s del en que fu?'cons
tru?do nuestro modio, que a la letra dice as?: Imppp. Gratianus, Valen
tinianus et Theodosius AAA. In singulis stationibus et mensurae et pon
dera publice conlocentur ut fraudare , cupientibus fraudandi adimant
protestatem. Y en el mismo c?digo, y en el de Justiniano, se lee tambi?n
esta disposici?n que tanta relaci?n dice a nuestro modio: ?Modios
aeneos vel lapideos cum sextariis atque ponderibus per mansiones singu
lasque civitates jussimus collocari, ut unusquisque tributarius sub oculis
constitutis rerum omnium modis, sciat, quid debeat susceptoribus dare, ita
at siquis susceptorum conditorum modiorum sextariorumque vel ponde
rum normam putaverit excedendam, poenam sciat' competentem esse
(1) El Sr. Martinez Salazar dice que Valentiniano est?bleci? el a?o 367 pues
tos de pesas y medidas en varios puntos de Roma y cita como testigo a Amiano
Marcelino. Yo he le?do con la diligencia que pude lo que este escritor trae de Valen
tinlano y Valente y solo hall?, y precisamente en el Iib. 27 que anota, cap. IX que
Pretextato Prefecto de Roma ?discrevit ab aedibus sacris privatorum parietes iisdem
inverecunde conexos, ponderaque por regiones instituit universas cum aviditati
multorum ex libidine tiutinas componentium occurri nequiret, , pero nada hall? de
Valentiniano ni sus medidas.