Manuel Curros Enríquez
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
I I I . ?CAELUM NON ANIMUM MUTAT QUI TRANS MARE CURRIT?. QU E N E M I G R A P O D E M U D A R D E C E O P E R O N O N D E E S P Í R I T O O 21 de febreiro de 1894 embarca na Coruña no correo Reina María Cristina e o 5 de marzo desembarca no porto da Habana. O que non fixera nos anos mozos, en 1874, realízao agora ós seus 43 anos. Outro ceo, pero o mesmo espírito, patriótico, igualitario, fondamente galego. Cando chegou, a explosión de galeguidade, activada polos intelectuais exiliados dos anos 18731880, estaba no seu apoxeo. Pero o discurso teórico que fundamentaba a galeguidade era débil e difuso. Os intelectuais do exilio crearon, ante a falta dunha teoría da galeguidade, un imaxinario que se apoiaba en dúas ideas: a dignificación e a rexeneración de Galicia. ?Galicia se ha regenerado a sí misma, escribe en 1882 Álvarez Insua, por sus propios hercúleos esfuerzos ha recobrado el primitivo prestigio y el viejo poderío?. Como era manifesta a contradicción entre esta suposta rexeneración e a propia realidade da emigración, recorreron a unha explicación tópica: o centralismo español que succiona a nosa riqueza. ?Son gallegos ?escribe en Bos Aires Cisneros Luces? los recursos principales con que se alimenta esta inmensa madriguera . . . de la holganza cortesana que es Madrid?39. ?La exageración del poder central ?escribe na Habana Álvarez Insua? tenía a la postre que dar sus resultados: negando por completo el derecho a la vida a las provincias, la metrópoli ?enténdase Madrid? sólo ha ganado sus odios?40. Xunto con Madrid aparece de seguido outro referente de contradicción: os demais españois que denigran e desprezan ós galegos. ?Gallegos en Cuba, en el Plata, en el universo entero, salud. ¡Unámonos y venceremos! Estamos convencidos de que nadie precisa más de unión que los gallegos. ¿Para qué? Para defendernos. ¿Quién nos ofende? ¡Ah! La respuesta es triste, dolorosa... nuestros hermanos los españoles?41. Aínda máis enerxicamente escribe Cisneros Luces: ?Galicia en sus costumbres, lenguaje, condición e historia ha sido el blanco sobre el cual han asestado oblicuas saetas ya no diremos el hombre de mediano entendimiento, ya no diremos ciertas mediocridades... , sino aún los mas elevados sacerdotes del genio... . No podréis disculpar nunca el incalificable desdén con que corresponden vuestros hijos a la articulación, baja para ellos, de la palabra Gallego. Les habéis enseñado con zumbas un nombre que debieran escuchar de rodillas... ¡Es un gallego! Ese gallego para vosotros no significa hombre, sino máquina, autómata, sepulcro... Galicia escarnecida, Galicia vilipendiada, reclama a todos sus hijos para el momento regenerador que en todas partes se miran con respeto y para su gloria?42. Esta argumentación tiña como obxectivo a defensa do grupo étnico galego, é dicir, introducirlles nas conciencias que só a valoración do galego, por selo, é o instrumento de dignificación: ?Es indispensable que nos unamos los gallegos para ser ricos, para ser grandes, para ser estimados, para ser prósperos como los catalanes. Pero los catalanes tie
163
Nº 362