Alocucións académicas sobre María Mariño no Día das Letras Galegas
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
«María, quita eses catro versos, chata esa palabra que lle sobra a esoutro, cambia aquelo de acolá, e aqueloutro poema tira con el, que non val nada». Como bo camarada: como facía comigo, hai moitos anos, o meu bon mestre Manuel María. Como fai aínda hoxe, comigo, a miña muller, que le moito ben a poesía. Tamén eu, na miña humildade, lles fixen ese servizo a algúns colegas que mo pediron, ou que sen mo pediren mo aceptaron. Iso é todo, e non hai lugar a máis polémicas. Cando saíu Palabra no tempo, Novoneyra xa non vivía no Courel. Cando en 1966 volveu, despois de catro anos en Madrid, prá casa petrucial de Parada, encontrou a María Mariño xa enferma de leucemia. E coa presenza de Novoneyra, pasada a obstinación de aproveitar os mediocres textos en castelán de Más allá del tiempo, María empezou a escribir de novo, naturalmente en lingua galega como quería o mestre. Nos seus derradeiros meses de vida, mentres se sentía defiñar, María Mariño compuxo os 33 poemas que forman o libro póstumo Verba que comenza. Se Palabra no tempo fora un libro rompedor, Verba que comenza aínda parece afondar máis nesa ruptura radical. Xa case totalmente liberada de saudades pola métrica tradicional, María Mariño dá un paso máis aínda, e non porque queira conscientemente, senón porque llo pide o corpo, porque llo esixe a alma, e Verba que comenza resulta ser un libro no que a tortura da linguaxe acada unha intensidade única. Un libro que chegou a influír no propio Novoneyra, tal como Os eidos influíra en María Mariño. Como dixo Méndez Ferrín, os poetas de vangarda romperan coas formas tradicionais, romperan coa sentimentalidade tradicional e coas materias poéticas clásicas, pero non romperan a lingua, a gramática, a semántica. María Mariño, si. Incluso cando María Mariño non se liberara de todo da superstición das formas clásicas, a súa lingua, a súa sintaxe, xa estoupaba. «María Mariño, dinamiteira da fala», así a definiu Novoneyra en verso célebre, e Novoneyra era máis agudo en verso ca en prosa. Certamente, María Mariño somete a lingua a unhas distorsións brutais, que en realidade non son buscadas, non son adrede, non ten máis remedio ca facelas. Calquera cousa pode pasar nestes poemas, e de feito, calquera cousa pasa. Unha sintaxe perturbada, unha semántica desconcertante, caracterizan toda a poesía de María Mariño, toda pero sobre todo a última, que vai máis alá, sempre Máis Alá do que parece posible. O universo poético de María Mariño é realmente alucinatorio. Ela, materialista e mística, ou como lle haxa que chamar, está no centro do poema, no centro dun mundo en revolución, vertixinoso, coma unha galaxia incendiada. O seu primeiro libro levaba na portada un gravado de Reimundo Patiño titulado O trobador e o caos, e a edición póstuma de Verba que comenza foi tamén ilustrada por este gran pintor, o cal é moi xusto e cadra moito ben. As pinturas, debuxos e gravados de Reimundo Patiño son o que máis se parece na plástica galega á poesía de María Mariño, aínda que a poesía de María Mariño non ten, no que eu coñeza, cousa imitante en todo o mundo, e a pintura de Reimundo Patiño si. O tipo de abstracción violenta e xestual que poden representar Reimundo Patiño ou Jackson Pollock paréceme ter un paralelo único nesta muller de Noia que na súa media e final idade foi tocada verdadeiramente por un anxo negro, por unha musa atormentada que puxo na súa escrita algúns dos intres máis altos, e desde logo máis orixinais, da literatura galega. A poesía de María Mariño é un tipo de poesía excepcional que non se rexe polas normas habituais. É poesía bruta, como hai arte bruta. É poesía que colle as palabras e as rabuña, que as trata a couces e a coiteladas, que as amanda contra o papel coma quen esmaga un ovo contra unha parede caleada, ou coma quen dá
113 Nº 368