BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
Alocucións académicas sobre Xosé María Álvarez Blázquez no Día das Letras Galegas
era a lingua galega en letras de imprenta era xa Vigo, Monterrey e Galaxia, rúa de Pi i Margall e rúa Reconquista... Pero Xosé María Álvarez Blázquez aínda había de iniciar, en 1967, outra aventura editorial viguesa e nacional, a de Castrelos, a das coleccións Pombal e o Moucho... Diso vai disertar outro colega, como editor que el é; de xeito que eu, que fun obreiro de Xosé María nas Edicións Castrelos, obreiro e axudante del durante catro anos en Pi i Margall 14, non debo falar máis. Mais si quero dicir que as Edicións Castrelos de Xosé María Álvarez Blázquez, as coleccións Pombal e O Moucho, foron pura enerxía revolucionaria no mundo da edición daqueles anos derradeiros da Ditadura franquista, respondendo con eficacia case milagrosa a unha nova necesidade histórica que ninguén percibiu a non ser el; digo, no mundo heroico da edición. Os tempos estaban cambiando, como dicía o outro. O nacionalismo galego organizábase de novo politicamente: Unión do Pobo Galego en 1964, e despois, noutros eidos, PSG. Os militantes galegos do Partido Comunista de España camiñaban cara á constitución da sección galega chamada PCG, informada en gran parte polos principios do galeguismo lingüístico e cultural. Nacía un movemento agrario, forxado no combate local e nacional contra o encoro de Castrelo de Miño. O movemento obreiro, os xaramolos sindicais, adoptaban, e isto era cousa nova, o galego como lingua formal e de irmandade. En febreiro de 1968 estoupaba en poderosa folga e movemento asembleario o que fora callando nos anos anteriores entre os estudantes universitarios de Santiago; e estoupaba en galego... A estas novas condicións obxectivas respondeu con suprema intelixencia Xosé María Álvarez Blázquez, e as edicións Castrelos dinamitaron, como dixo o outro, todos os teitos de difusión do libro galego e marcaron o camiño a seguir, camiño que, por certo, tarde ou cedo, todas as editoras, as que había e as novas que xurdiron, acabaron seguindo dialecticamente e transformando no que hai hoxe, como mellor dirá seguramente o noso querido e admirado colega Víctor F. Freixanes. Empresa comercial xenial, Castrelos foi realmente o maior dos innumerables servizos que Xosé María Álvarez Blázquez lle rendeu á súa patria, e o seu nome debe ser escrito con letras de ouro entre os dos nosos grandes editores: canda o de Soto Freire, querido Presidente, o primeiro impresor que se converteu en verdadeiro editor por conta propia e inventou un catálogo orgánico; canda o de Andrés Martínez Salazar, que canonizou na súa Biblioteca Gallega o corpo literario e cultural do Primeiro Rexurdimento; canda o de Ánxel Casal. E sen embargo, talvez todo isto que dixen chegue a verse esvaído polo tempo, e de aquí a cen anos sexa pouco máis ca un dato a pé de páxina na historia. O arqueólogo, o historiador, o filólogo, o antólogo e divulgador, o mesmo editor revolucionario que quitou o libro galego dos seus minoritarios círculos e o fixo gloriosamente popular por primeira vez na Historia, serán case esquecidos, ou se non esquecidos, convertidos tan só en materia para esculcadores e eruditos apaixonados como o propio Xosé María foi. Pero de aquí a cen anos, se esta lingua que hoxe nos enche a boca enteiramente segue
Nº 369 252