BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA
Manuel Curros Enríquez
I. O ?AMARGO TEDIO? Impresionoume ler nun artigo de Murguía1 o seguinte: ?Como no me fue vedado el conocer el fondo de aquella alma atormentada como pocas, puedo decir que el amargo tedio, como él le denominaba, no le dejó un momento, fue su compañero de toda hora y de todo momento?. Ese ?amargo tedio? non procedía dunha insatisfacción pasaxeira, nin da sensación de illamento ou inxustiza coa súa obra. Tiña que ser algo moito máis fondo, un sentimento instalado na súa alma porque, moi cedo, se lle racharan os seus proxectos vitais. E isto si que, ó noso entender, ten que ver coa estructura social e política que viviu. Sabemos que Curros espertou á vida moi cedo cun acto de rebeldía que levouno a abandonalo fogar familiar2. En Madrid, baixo a protección dun galego bo e xeneroso, D. Modesto Fernández y González, que tivo a fortuna de atopar en Meijide Pardo un rigoroso biógrafo3, o mozo Curros puido vivir con intensidade as súas utopías e rebeldías porque as circunstancias eran moi propicias. Se co Sexenio en toda España fervían as ideas e impulsos, era Madrid, sen ningunha dúbida, o gran laboratorio das utopías españolas. A súa connatural rebeldía e a súa capacidade de subversión contra a orde establecida, que xeraba bolsas de pobreza e marxinación, puideron canlearse a través de xornais, de revistas (case todas republicanas), de poesías incendiarias. Era o momento no que cría firmemente que era posible cambialo mundo e establecer outro novo: ?Mi ejército, los parias / la libertad mi sueño?4. Pero eses milagres de liberdade non veñen do ceo, a liberdade sempre hai que conquistala. E iso é o que interesa ó historiador para explicar xustamente a caída da utopía e o comezo dese longo e ?amargo tedio?. Cómo se prepara unha ?revolución? Cando a partires de 1833 se constrúe en España o modelo de Estado había unha condición sobreentendida e que Isabel II nunca respectou: garantilo ?turnismo? entre os partidos moderado e progresista. Os progresistas só chegaron ó poder en 1836, en 1840 e en 1854 mediante un golpe de Estado, síntoma de que non funcionaba o sistema de quendas. Cando no ano 1858 O'Donnell funda a Unión Liberal, invitando a progresistas e moderados a unírense no seu partido, cría que se pechaba o ciclo dos pronunciamentos. Non puido ser porque o progresismo deriva cara ó radicalismo a través do partido demócrata, pai do partido republicano, e porque o moderantismo enquístase no ultraconservadurismo, unha vez que recibe a achega do carlismo vencido. Cando chegamos ós anos sesenta do século pasado, Isabel II confíalle o Goberno
Nº 362
150