Real Academia Galega

Naceu na Coruña o 25 de abril de 1853 e morreu na mesma cidade o 31 de marzo de 1928. Foi un recoñecido avogado e poeta do Rexurdimento.

Fillo de Ramón Martelo Núñez de Leis e Dolores Paumán Zuazo de Andrade, era descendente do poeta e almirante Pai Gómez Chariño. Ademais, ostentou os títulos de Marqués de Almeiras e Vizconde de Andeiro. Comezou a carreira de mariño en Ferrol, pero, posteriormente, abandonouna para cursar estudos de Dereito en Santiago de Compostela. A súa vida transcorreu entre A Coruña e as súas diversas propiedades: a Casa do Arco, en Laxe; o pazo dos Andeiro, en Rianxo; o castelo de Vimianzo e o pazo de Ombre.

Na súa cidade natal, participou do faladoiro da Cova Céltica, onde trabou amizade con Eduardo Pondal. Coma o bardo de Bergantiños, exerceu de fidalgo idealista e desenvolveu os seus poemas no céltico mundo de Ossián. No entanto, o imaxinario de Martelo Paumán era fundamentalmente medieval: torres, castelos e armaduras daban corpo aos seus poemas. Este ideal viril e heroico adoita relacionarse coa súa militancia no tradicionalismo carlista, se ben esta filiación non lle impediu exercer un patriotismo galego, sobre todo na defensa da lingua. O 16 de xuño de 1921, ingresou na Real Academia Galega cun discurso titulado “Pondal e a sua obra”, que foi respondido por Uxío Carré Aldao.

Na súa produción literaria abundan os poemas de ton patriótico, viril e nobre. Ao mesmo tempo, a preocupación filolóxica é unha constante, manifestando rexeitamento cara aos ruralismos e dialectalismos. A súa obra literaria, non moi extensa, encóntrase espallada en Revista Gallega ou no suplemento Terra a Nosa!, se ben foi case case integramente recollida en Líricas Gallegas. Neste volume encóntranse obras como Os afillados do demo ou A noite de San Silvestre, que, xunto coa inédita As toupas do Pindo, forman un conxunto caracterizado polo ton satírico e a defensa da lingua galega.      

Obra literaria máis destacada
Líricas Gallegas. A Coruña: Imp. de Viuda de Ferrer e Hijo, 1894.
Landras e bayas. A Coruña: Tip. El Noroeste, 1919.
Andeiro: Poema histórico brigantino da Unión Ibérica (século XIV). Cruña: Imp. de Zincke Hermanos, 1922.

Obra xurídica
El laudemio: su legislación y jurisprudencia hasta el año 1898. Con un preliminar histórico y algunas observaciones acerca de los foros. A Coruña: Tip. El Noroeste, 1899.
Manual de los consejos de agricultura, industria y comercio: Consejo Superior, Comisario regio, Consejos provinciales, su organización, reglamentos y disposiciones desde su creación. A Coruña. Tip. El Noroeste, 1900.