ACHEGOS PRA A BIBLIOGRAFIA DE MARCIAL VALLADARES COMO ETNOGRAFO
[p. 57]
ACHEGOS PRA A BIBLIOGRAFIA DE MARCIAL
VALLADARES COMO ETNOGRAFO
|
[p. 59]
Na banda esterior
do ousio da eirexa parroquial de Berres, unha campa esquecida mostra o
logar de repouso do mortal balume de un dos inxenios mais dinos de
lembranza da nosa renascenza: Marcial Valladares Núñez.
A pouca carreira de alí, no logar de
Vilancosta, sobranceiro do rio Ulla, érguese a casa petrucial onde
vivíu o morreu o poeta, etnógrafo e leisicógrafo. Eu visitei en
caladas tardes outonizas a morada silandeira por onde vaga ainda o
esprito escolleito do aquil seu dono e señor. No oratorio preside a
imaxe barroca de almasí do Patriarca S. Xosé que ouvira aas suas
preces, e na bibrioteca axexan os vellos libros entremediados cos
exemprares hoxe inaprehensibres do «Folklore Frexnense» onde
don Marcial escribira. Un dos seus herdeiros, don Xosé Espinosa Cervela,
que terma agora de aquil casal, ofrendoume algunhas memorias do ilustre
patriano, entre elas un coaderno autógrafo no que acobillou o Autor do «Diccionario Gallego-castellano» refráns e outras cousas
populares, con mais algunhas da sua propia colleita. Como os refráns
foron pubricados na maoría na revista «Galicia», de Martínez
Salazar, e no xornal lugués nomeado «A Monteira», témonos de
fixar en dous capídoos que deliñan a fasquía do noso escritor, como
folklorista e como poeta de xeito popular, deixando atrás pra outra
ocasión outras cousas espalladas, sin corpo de abondo pra servir de
compremento ao xa conecido encol da figura de Valladares.
En tanto se non adique, pois, a iste o estudo
de conxunto que merece, folgámonos en dar a lús ises dous capídoos
inéditos da sua obra varia e fecunda. Varia polo que abrangue dende a
poesía â leisicografía. Fecunda polo que a sua docenza lingüistica
poido dar alento â creación literaria de Galiza.
O primeiro capídoo compréndese baixo o tíduo
«Novo apéndice ô Cantigueiro popular por Dn. M.V. N. Ano de
1887» e níl recolle
[p. 60]
cántigas nadas do pobo: un cancioeiriño
inédito que é merecente de que saia da escuridade non somentes pola
persoalidade do colector senon tamén pola riqueza idiomática que
contén. Polo medio das follas do cuaderno manuscrito consérvanse
papeletas da man do folklorista mesmo con novas cántigas que iba
engadindo e a morte Ile non dou tempo a incorporar. Entre elas figura un
pequeno mangado que leva por cabeza ista nota: «Cántigas gallegas
del Rivero oídas en la vendimia de 1884» o que parez indicar que
as demais serían recollidas en Berres. Unhas e outras irán por
engádega.
O segundo capídoo tidúase «Vilancosta.
Cántigas», e tanto polo xeito das canzóns como por ir firmadas no
remate cas siglas do autor «M. V. N.», ben se comprende que
son feitura de Valladares aunque compostas ao modo popular. Elas son
dinas de pubricidade polas mesmas razons devanditas e ainda por
constituir un aspecto pouco visto do poeta esta imitanza e ista precura
de fundirse ca inspirazon aldeá. Catorce cántigas da sua feitoría ao
estilo do pobo, con rol moralizante, sairon n-«El Eco de
Galicia» (Bs. Aires, n.« 5,20-111-1898).
A istes dous capídoos temos de engadir un
terceiro pola nosa conta, nado da descoberta que fixemos de un libriño
devoto de relixiosidad inxenua, de devoción popular, feitura do noso
escritor na compaña de outras persoas da familia, poetas tamen como il,
de vida e obra menos sabidas. Vexamos. |
A materia de iste por Valladares chamado
«Novo apéndice ô Cantigueiro popular», con alusión a un
apéndice «vello» que andará dependurado das follas efímeras
da prensa do XIX, de tan dificultosa precura, si acaso non se refire ás
cántigas aportadas ao «Diccionario» (1),
repártese en seis moreas presididas por correlativos números romans do
I ao VI, sin que se albisque o motivo que presidíu esta división, pois
nin a temática, que aparece misturada en
(1) |
[O Cantigueiro
popular a que fai referencia o señor Bonza-Brey é o que dá a coñecer
a Real Academia Gallega neste volume.] |
[p. 61]
cada un dos apartados; nin a
órde alfabética, que non se atende nin siquera dentro de cada seizón;
nin outra considerazón que precisase de tal partixa se mostra visíbre.
Son coarenta e nove cántigas, das que todas son cuartetas
octosilábicas, e somentas cinco son «triadas» ou tercetos
octosilábicos tamen, Nuns e outros somentes por escepción se emprega a
rima consoante, pois domea a asonante, asegun adoita o xenio poético
popular. As cántigas soltas, en papeletas son oito somentes. A elas
compre engadir «Unha vella» variante de un divulgado mais
xeitoso pasatempo coral e o «Responso de San Antonio de
Italia» que tamen forma parte do «Cantigueiro» e que
resulta unha curiosa adaptazón galega de un romance portugués, sen
dúbida, pois atal mostran certas verbas como quintal (horto de
tras da casa equivalente ao galego quinteiro) e Deus (anque
galega e ainda empregada no s. XVII, deturpada actualmente en Dios por
infruxo egrexástego castelán).
Resulta de certo intrés constatar que,
apesares de algunha cántiga ser xa conecida, a grande maoría son
novedosas, quezais polo tempo lonxano en que foran seituradas, vai pra
setenta e nove anos. Por unificar a grafia tirámoslle a etimolóxica en
que están escritas. Numerándolas pra o seu millor estudo por quen
queira utilizalas; mais conservamos o órde en que aparecen no ms. do
polígrafo de Vilancosta. Da 52 en diante son as do Ribeiro de Avia.
|
1. |
O pantrigo sabe ben,
o viño baise bebendo,
o cariño vai entrando,
a honra vaise perdendo.
|
2. |
Cantade, nenas, cantade
e deixade rir âs vellas.
O
tempo da mocedade
tamen o pasaron elas.
|
3. |
Se a hermosura se vendera
quen comprase non faltara;
pro
non se compra nin vende:
dáa Dios a quen lle agrada.
|
4. |
Neste mundo todo é trampas
eu tamen con elas vivo.
O
mundo hase de acabar,
eu hei de querer perdido.
|
5. |
O paxaro cando bebe
mete o peteiro no lodo.
O cariño
cando é firme
nunca se perde de todo.
|
6. |
Miña nai doume un consello,
calquera o pode tomar:
«Non te fíes dos solteiros;
dos casados arredar».
|
7.
|
Nunca vin lebres ao xugo,
nin coenllos ao arado.
As mulleres entre os homes
son un gando mal gardado.
[p. 62]
|
8. |
Eu ben vin está-l-o cuco
Na rabela de un arado.
Aos mozos todos de ahora
pícanlle as moscas no
rabo.
|
9. |
A fortuna
de Mateu
della Dios a quen quixer;
nin solteiro,
nin casado,
ni poder topar muller.
|
10. |
Nunca merques besta coxa
coidando que sanará
pois se
ao mercala coxea,
mais adiante ¿que fará?
|
11. |
Aniño de ochenta a sete
ano de loito pra a Ulla,
¡cantos labradores, cantos
n-han de amasar cocedura!
|
12. |
Secan as
fontiñas todas
ca moita calor do vran,
e si Dios no-o remedia
hastra os rios secarán.
|
13. |
Todos neste mundo, todos,
acomodo hemos de achar,
uns
moi bó, outros moi malo,
outros a medio pasar.
|
14. |
Tuvera
nai, eu tuvera,
inda fora de unha silva
que anque a silva me picara
era eu sempre sua filla.
|
15. |
Crees que porque eres rico
hei de andar ao teu mandado:
moitas serdas ten un porco
e non pasa de marrano.
|
16. |
Pensaches que por me reir
xa me tiñas na tua man
nunca fun apasionada
da fruta que cai no chan.
|
17. |
Todo-l-os que cantan ben
cantan âs doce da noite,
e eu como canto mal
ando cantando decote.
|
18. |
Meniña que está calada
cando de cantar adoita
no
corazón algo sinte
ou ve que ninguén a escoita.
|
19. |
0 meu amor é pequeno,
ser pequeno non é péro:
métoo na manga do sayo
falo con él cando quero.
|
20. |
Os dentes da
miña dona
mórdenme cando lle rifo,
heilles de pasá-l-a lima
por se esa maña lle quito.
|
21. |
Eu caseime c-unha vella
porque tiña moito gando;
o gando foise morrendo,
a vella foime quedando.
|
22. |
Eu comprei unha
vïola
que me costou un vintén,
o diñeiro poco importa
se a vïola toca ben.
|
23. |
¡Quen me dera dar un ai
que me oiran alá enriba
o dixera miña nai:
«Eche o ai da miña filla!
|
24. |
Arreventas porque canto
o moito mais porque río.
Teño que cantar e rir
fágache ou non mal
partido
|
25. |
Se canto, chámanme tola,
e se bailo, adivirtida...
¡Válgame Nuestro Señor,
non sei de que modo
viva!
|
26. |
0 caravel dende que abre
é de ver como arrecende.
Non hai cousa mais amante
que un galán cando pretende.
|
27. |
Teño un amor no sobrado
e outro teño na cociña:
o de arriba Xan soldado;
o de abaixo Xan Morriña
[p. 63]
|
28. |
Non quero amor de canteiro,
que traballa de moi alto.
Pode cair e morrer
e a xente decir que o mato.
|
29. |
0 meu home foi ao
muiño,
a muiñeira tiña a sarna.
Moerían de mestura...
cando o meu home se raña.
|
30. |
Miña nai por me casar
pormeteume canto tiña;
agora
que me casou
pagoume cunha galiña.
|
31. |
Ámote e mais non cho digo
por ser eu vello, rapaza,
que anque amor é caprichoso
moitas veces non ten traza.
|
32. |
Chuvia que en pasar non
tarda
algo, emporeso, ela
molla.
Nena que te pos â vista,
ten tino da tua honra.
|
33. |
Es bonita como o pote,
blanca como a gramalleira.
Tes
que te casar de noite,
de dia n-hai quen te quera.
|
34. |
Custureiriña bonita,
dame un alfiler de plata
pra sacar do corazón
unha espiña que me mata.
|
35. |
Custureiriña bonita,
¿onde tés a tua cama?
No
poleiro das galiñas
n-unha mandiña de palla.
|
36. |
Todo-l-os paxaros nacen,
meniña, para voar.
e eu vexo
tamén nacin
para traballos pasar.
|
37. |
Se
qués casar, rapaciña,
cásate c-un arreeiro
que anque ten andar de trenco
róxelle sempre o diñeiro.
|
38. |
Sardiña que o gato leva
aquela gandida vai.
Heite de
sacar, meniña,
do poder de tua nai.
|
39. |
Ti cantar cantabas ben,
hoxe a gracia non te axuda:
parece-l-a miña porca
cando come a lavadura.
|
40. |
Fuche afora y-eu quedei.
Se outra ves chegas a ir,
de
min non responderei.
|
41. |
Dices que me queres moito.
Eu digo que éso é
mentira,
pois se moito me quixeras
ir tras de outras non te vira.
|
42. |
Estou a pasar o
río,
estou a non-o pasar;
estou a
tomar amores,
estou a non-os tomar.
|
43. |
Taresa pideume troitas,
ela morría e morría,
y así deille unha samborca
porque troitas nas había.
|
44. |
Se ti viras o que eu vin
xa te habias de admirar:
unha
cadela con pitos
y-unha galiña ladrar.
|
45. |
Se queres trocar troquemos
eses teus ollos azules
po-l-os meus que son morenos.
|
46. |
Todos dicen que vou ben.
Todos dicen que me caso
e
nadie me dí con quen.
|
47. |
Bótoche unha, bótoche outra
e inda che hei de votar unha
que che ha de racha-l-a roupa.
[p. 64]
|
48.
|
Todos por cumplir me falan.
Eu tamen así lles falo.
O día que me non falen
na misma moneda pago.
|
49. |
Eu querer quérote ben,
solo me falta saber
se ti me
queres tamén.
|
50. |
Non medres mais,
miña nena,
que tés altura de abondo;
e muller que moito medra
ô millor queda sin noivo.
|
51. |
Teño de bota-l-a rede
a ver se me colle un peixe
pois quero deija-l-o mundo
antes que o mundo
me deixe.
|
52. |
Vendimai, vendimadoras,
na vendima do meu pai.
O viño
vai na cabaza
y-o pan na cestiña vai.
|
53. |
0 probe do ribeirao
¡con que ha face-l-a vendimia?
¡Cunha arestiña de pan
y-unha argana
de sardiña!
|
54. |
Vendimai, vendimadoras,
que alá van os arrieiros
y-o viño ha de valer este ano
inda mais que os derradeiros.
|
55. |
Cantai,
meniñas, cantai,
que alegrás o mundo todo
y-as que están na borralleira
están caendo
co sono.
|
56. |
Aproveitade,
meniñas,
os bagos que can na terra
que aproveitando os baguiños
cen moyos juntou a
vella.
|
57. |
Y-agora
non canto mais
que o cantar precisa gracia
y-a pouqueniña que teño
quéroa levar pra a casa. |
¡Ai, ai, ai! ¡que diaño de vella!
¡Ai, ai, ai! ¿que conta lle
tén!
Ela quer, quer, que lle compre uns zapatos;
Ela quer, quer, que llos
compre con lazos,
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, que lle compre unhas medias;
Ela quer, quer, llas compre
das negras.
¡Ai, ai, ai! etc.
E desque as medias lle compro negriñas,
Ela quer, quer, que lle poña eu
as ligas.
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, que lle compre unha saya,
Ela quer, quer, que lla compre
de grana.
¡Ai, ai, ai! etc.
[p. 65]
Ela quer, quer, que lle compre un xustillo
Ela quer, quer, que o
compre de rizo.
¡Ai, ai, ai! etc.
Desque o xustillo le dou, moi remono,
Ela quer, quer, que llo cinga eu ao lombo.
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, que lle compre un pañuelo;
Ela quer, quer, que lle
compre un adrezo.
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, desque o adrezo lle amostro;
Ela quer, quer, que llo
abroche ao pescozo
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, que lle lave eu as cuncas;
Ela quer, quer, que llas
deixe ben xuntas.
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, desque as cuncas lle lavo,
que fregue o pote, a sarten e
o asado.
¡Ai, ai, ai! etc.
Ela quer, quer, que lle faga eu a cama;
Ela quer, quer, que lla faga moi
llana.
¡Ai, ai, ai! etc.
E desque a cama algo ben eu lle fago,
Ela quer, quer, que me deite ao
seu lado.
¡Ai, ai, ai! etc. |
RESPONSO DE SAN ANTONIO DE ITALIA |
«O mi padre San Antonio
que en milagros eres rei,
defensor da flor
da palma
e nosa divina lei,
deixa a Pádua e a Lisboa,
marcha, Antonio,
de repente,
que van a matar teu pai
e morre inocentemente».
Ponse
alá e dí â justicia:
«Matador n-é o acusado
[p. 66]
por hachar un home morto
no seu quintal enterrado.
Se creelo non querés
esperame aqui un pouco,
que virávolo a decir
por sua boca o mismo morto».
«Levántate, home difunto,
de
parte de Onipotente
e seipa quen te matou
a justicia e demais
gente».
«Ese home non me matou
nin de min tuvo sinais,
solo
un falso testimonio
y-enemigos inda mais.
O home que me matou
él no
auntamento ven
pro no quer o Rei da gloria
que o descubra eu a ninguén».
Satisfeita ante o milagro
a justicia de Lisboa,
inocente declarou
ao
acusado sin mais proba,
preguntando él ao sabelo
case sen poder falar:
«¿Donde sodes, forasteiro,
que viñéchesme a librar?»
«Adimírame, meu pai,
non me haberes conocido,
de San Francisco, aunque frade,
nestes hábitos metido.
Voso fillo son
Fernando,
Fernando y agora Antonio,
para ver de non cair
en tentación del demonio».
Tornou logo â sepultura
o home resucitado
o dixo alí San Antonio
â multitú de contado:
«Moitas gracias e alegumbre
nós a Deus
podemos dar,
antes que a Italia me volva
o meu sermón a acabar». |
Marcial Valladares púxolle â refenda precedente iste
comento:
«Dicese efectivamente, que S. Antonio de Pádua, sin hacer
noche, se puso desde Italia en Portugal para librar a su padre, condenado a
muerte». (Diferencia entre lo temporal y lo eterno» del
Padre
[p. 67]
Nieremberg, edición de 1778, pág. 279»). Nós abstémonos de
anotar iste romance e demais literatura popular por non entrar no noso
propósito senon dar a conocer a obra recolectora de Valladares. |
Como levamos dito, as que van a seguir son cántigas octosilábicas, de
feizón e esprito populares; mais saídas da musa de Valladares. Cátase
nelas o desexo de se concentrar no curruncho nativo e de louvar todo
canto alí se ademira, dende a paisaxe, co Pico Sacro ao preto, âs
condicións crimáticas onde a neve «si algo cala, pouco
dura»; dende as frescas augas âs mozas «agudas e
donairosas»; as virtús e boas costumeiras das xentes aos aires e
aos peixes que bulen no rio Ulla que pasa ao pé. Hai nestas cántigas
laios por pasadas troulas «en que se oía o alalá nas herbeiras, a
gaita na romaría», e por levar pouca auga os dous muiños, que calan no vran ca seca. Preocupacións da aldea, pequenos probremas de a
cotío, pensamento identificado co rus, do cabaleiro-poeta de Vilancosta.
Dos curtos poemas populares interesan de certo aqueles que fan alusión
ao propio autor das cantarelas, tal como istas duas que compre pôr en
destaque polo que teñen de persoal:
O señor de Vilancosta
soilo a ela ten apego;
vive entre seus labradores,
hónrase de ser galego. |
O señor de Vilancosta
é xa vello e non casou;
fortuna para os sobriños
se levan o que él herdou. |
Teño entendido que no eido de Marcial Valladares celebrábanse os
trafegos da vida agrícola en común, como as desfollas do millo, ao son
das cántigas que facía o dono da casa. Asi, pois, ístas que agora van
a seguir, da autoría do leisicógrafo, terían de ser cantadas n-algun
tempo, e algunha de elas quezais viva ainda nos beizos do pobo pra que
foron compostas.
Tamén as numeraremos, inda que non estean no orixinal, pra facilitar a
cita e a consulta:
[p. 68]
|
1. |
Fuxin do mundo engañoso
y-en Vilancosta atopei
o que no mundo non vía
e manda Dios na sua lei.
|
2. |
Terriña
de Vilancosta,
terriña en que che eu nacín,
desque che deixei por outra
n-houbo gusto para min.
|
3. |
En
Vilancosta nacín
e nela penso morrer:
decote lle tuven lei
e xuro non lla perder.
|
4. |
Vilancosta
é maravilla,
meu encanto, porque vexo
de Pico-Sacro o abanico,
en lindura sin parexo.
|
5. |
Se
che perguntan, meniña,
se che perguntan de onde eres,
dirás que de Vilancosta,
en San Vicente de Berres.
|
6. |
En
Berres os Valladares
de Vilancosta festexan
â Madre Virgen da Guia,
amparo dos que a desexan.
|
7. |
De
Vilancosta pra a iglesia
a xente corre a porfía
que hai misa a Nosa Señora,
Nosa Señora da Guía.
|
8. |
Rapaza,
se has de ir â misa,
lávate a cara siquera:
a xente de Vilancosta
a que llo digan n-espera.
|
9. |
As
augas de Vilancosta
son frescas e saüdosas;
as mozas que de elas beben,
agudas e donairosas.
|
10. |
Se
pasas por Vilancosta
non deixes de me falar,
que anque non teño riqueza
que comer n-ha de faltar.
|
11. |
0
mozo que me pertenda
de Vilancosta ha de vir,
que anque é terra apertadiña
da gente n-hay que decir.
|
12. |
Airiños
de Vilancosta,
desque a zreixa colorea,
moito me gustás, airiños,
airiños da miña aldea.
|
13. |
0 señor
de Vilancosta
soilo a ela ten apego;
vive entre seus labradores,
hónrase de ser galego.
|
14. |
0 señor
de Vilancosta
é xa vello e non casou:
fortuna para os sobriños
se levan o que él herdou.
|
15. |
Veciños
de Vilancosta,
baixade ô voso regueiro,
que polo rio ja sobe
de escalos mais de un milleiro.
|
16. |
Veciños
de Vilancosta,
correde ô canal de Sisto,
que xa suben os escalos
e quen mais pesca é o mais listo.
|
17. |
Vilancosta,
Vilancosta,
hoxe triste, decaída,
¿que foi da tua mocedá,
tes petrucios e tua vida?
|
18. |
¿Onde
che van, Vilancosta,
tempiños en que se oía
o alalá nas herbeiras,
a gaita na romaria?
|
19. |
Vaise
o viño aquí na Ulla,
vaise deica Vilancosta,
porque en ves de amar a Dios
sin temor se lle denosta.
[p. 69]
|
20. |
Teño
no rio unha barca
e na granxa un palomar;
casa chea en Vilancosta,
¿que mais podo desexar?
|
21. |
Os
muiños de Vilancosta
dous pintores anumeran:
millor fora augas levaran
para que no vran moeran. |
Anda
antre os meus vellos papeis unha «Novena/a la/Santísima/Virgen/de
la/Guía./Santiago año de 1856» (2),
en limpa e crara impresión de Rey Romero, con páxinas en coidado
recuadro tipográfico, e levando ao frente unha estampa litográfica
sobre fondo de cor verdecente representando «Ntra. Sra. de Ia
Guía, según se venera en San Vicente de Berres», conforme lénda
caligráfica posta ao pé.
Conocedores da relixiosidade dos Valladares,
pareceunos que podería andar a man familiar nesta pulida edizón, e, ao
repasala, pudemos confirmar a nosa sospeita, pois os «Gozos»,
que son tres composizons poéticas, veñen asinados, respectivamentes,
por «J. V.», «S. V.» e «M. V.» cuias
sigras corresponden por tal órde, a D. Xosé, D. Serxio e D. Marcial
Valladares, isto é: ao pai D. Xosé Dionisio Valladares (1787-1864),
abandeirado do Batallón Literario en 1809, Abogado, auxiliar de Fontán
no Mapa de Galiza, corresponsal de D. Pascual Madoz no «Diccionario
histórico-estadístico de España y posesiones de Ultramar» (e non
o seu fillo Marcial, como se dixo con motivo do centenario de ista
obra); D. Serxio Valladares Núñez (1823-1855), escritor de varias
memorias económicas e de poesías
(2) |
O
transcrito pertêce â anteportada; mais a portada dí: «Novena/a
Ia/ Santísima Virgen/de la/Guía./Impresa con aprobación y licencia
que en de-/creto fecha 8 de enero de 1856 se dignó conce-/der el Excmo.
e Illmo. señor D. Miguei García/Cuesta, Arzobispo Compostelano;
dignándose conce-/der también en el propio decreto 80 dias de in-/duigencia
S. E. I. a los que con verdadera devo-/ción leyeren u oyeren leer cada
una de las ora/ciones de esta misma novena./Santiago año de 1856./Imp.
y Lit. de D. Juan Rey Romero.»-Segue a gravura litográfica que
representa a Nosa Sra. da Guía, en que aparez a imaxen de pé sobre
nubes siñalando ca man dereita o ceu e ca esquerda a terra. O neno
Xesús de pé â sua veira agárrase do manto e porta na man dereita
unha pequena crús. A seguir van oracións pra os nove dias e logo os «gozos». Mede a caixa 122 x 69 milímetros. A estampa co pé
da «Imp. e Lit. de J. Rey Romero. Santiago, »inda que figura
anónima, é da conocida man do gran litógrafo Xurxo Osterberger. |
[p. 70]
cuia colaborazón na «Novena» debeu ser póstuma; e D. Marcial,
o autor do «Diccionario Gallego-Castellano» de todos conecido.
Os versos dos «Gozos» son de corrente
vulgaridade todos iles. Os de D. Xosé Dionisio teñen por estribillo:
«Salve, torre de
David,
faro que al cielo nos guia,
salve, salve, madre mia,
llévame a puerto
feliz», |
e comenzan as estrofas de oito versos de un romance en i:
«En el mar de
nuestra vida
donde soplan vientos mil,
ciego el hombre no conoce
rumbo firme que seguir...» |
Os «Gozos», firmados por Serxio, teñen
por estribillo:
«Busco el camino
de cielo;
sed mi guía y protectora.
Rendido vengo; mi anhelo
es vuestro amparo, Señora», |
e dan principio con esta octavilla, combinación métrica en que están
escritos:
«En el erial de
Ia vida,
entre espinas, entre abrojos,
con el llanto de mis ojos
ví correr mi juventud.
En mi derredor pasaron
del mundo Ias pompas vanas;
verdad creí sus livianas
horas de torpe
inquietud». |
Marcial Valladares, en fin, escrebe o seus
gozos en romance octosílabo en a, e ao cabo de cada oito versos
intercala como estribillo istes outros dous:
«Amparadnos de
Ia Guía
Virgen madre soberana. |
[p. 71]
Dí a primeira estrofa:
Matinal, lúcida
estrella,
rosa insigne nacarada;
fuente límpida, incansable
de asequible, cordial agua;
tesoro de piedad lleno
y excelsa virtud sin tacha;
consuelo de atribulados,
del católico esperanza...» |
e faise evidente o estro mas ergueito que nos outros «gozos».
Xa nas cántigas orixinaes de Valladares ocupou
a Virxe da Guía un logar no temario cas 6ª. e 7ª. A novena descrita
confirma a predilección dos Valladares por ista advocazón marial, como
refire a derradeira de taes cántigas:
«En Berres, os
Valladares
de Vilancosta festexan
â madre Virxen da Guía
amparo dos que a desexan» (3). |
Outras novas bio-bibliográficas
daránse en outro intre.
F. BOUZA BREY
(Do «Boletín de Ia Real Academia Gallega»,
números 309-320, octubre do 1956,
páxs. 10-23) |
|
(3) |
Aproveitamos
a ocasión pra dar unha nova. Non foi o autor do «Diccionario
gallego-castellano» o único leisocógrafo escritor de novenas en
Galicia. Tamen as escribíu o autor do primeiro diccionario galego D.
Francisco Xavier Rodríguez quen, con data 14 de agosto de 1849,
solicita do Arcebispado se lle permita emprentar a novena a Santa
Escolástica precedida de un resúmen biográfico da Santa e de seu
irmán San Bieito. O Padre Solla informa favorablemente. Poseemos
exemprar que dí: «Novena/de la/Virgen/Santa Escolástica, /con un
compendio histórico de su vida/y una sucinta esplicación/de sus
principales virtudes./ Compuesta/por un devoto suyo y de su culto./Viñetas/
Santiago./Imprenta de Núñez Espinosa./1849». Leva unha litografía
da «Lith. Enrique Luard e Hijos. Coruña». Dempois da biografía
da Santa, séguelle, en efecto, a de San Bieito, e os gozos teñen por
estribillo:
Angel bello de inocencia,
tipo de vida monástica,
condúcenos, ioh
Escolástica!,
del Señor a Ia presencia. |
(Vide: «Arquivo Arcebispal de
Santiago: «Ramo de Imprenta». Mazo 2°. n° 473). |
|
|